گروه نرم افزاری آسمان

مکارم اخلاق و رستگاري






-1 ابو بصیر از حضرت صادق علیه السّلام روایت میکند که علی علیه السّلام فرمودند: اهل دیانت نشانههائی دارند که به آن
شناخته میشوند و آنها عبارتند: از راستگوئی، اداء امانت، وفاء به عهد، صله ارحام، ترحم به نیازمندان، و مصاحبت کم با زنان و یا
فرمود آمیزش کم با زنان. احسان و نیکوکاري، حسن خلق، گشادهروئی و وسعت نظر، و پیروي از علم و آنچه انسان را به خداوند
میرساند و موجبات تقرب آدمی به خداوند میشوند، ص: 500 خوشا بحال این جماعت و عاقبت نیک آنها که
سرانجام رحمت خداوند و رسیدن به احسان او میباشد. طوبی درختی است که ریشه آن در بهشت و در خانه محمد صلی اللَّه علیه
و اله قرار دارد و هر مؤمنی شاخهاي از آن را در خانه خود دارد، مؤمن هر چه بخواهد وسیله آن شاخه برایش میآید، اگر سوارهاي
یک صد سال در سایه آن اسب بتازد از سایهاش بیرون نمیگردد. اگر کلاغی بخواهد از پایین به بالاي آن درخت پرواز کند تا
آخر عمرش هم به آن نخواهد رسید، اینک براي رسیدن به این فیضها بطرف خداوند بشتابید، مؤمن همواره به خود مشغول
میباشد ولی مردم از او در آسایش میباشند. هنگامی که شب فرا میرسد و تاریکی همه جا را فرا میگیرد چهره بر زمین
میگذارد و براي خداوند سجده میکند، او با خداي خود مناجات میکند و آزادي خود را از وي میخواهد، اینک متوجه باشید و
با خداوند این چنین رفتار کنید. 2- یحیی بن عمران حلبی گوید: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم کدام یک از خصلتها
صفحه 230 از 295
براي مرد زیبندگی دارد فرمود: وقار داشته باشد و مردم را از خود نترساند، بخشنده باشد بدون اینکه از مردم انتظار پاداش داشته
باشد، و به غیر دنیا و درآمد آن خود را مشغول کند. 3- رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: علم دوست مؤمن میباشد و حلم
- وزیر او، عقل راهنماي او عمل فرمانده او، مدارا و مهربانی پدر او، نیکوکاري برادر او و شکیبائی فرمانده لشکرش میباشد. 4
سکونی از حضرت صادق علیه السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: به واجبات خداوند عمل کنید تا
پرهیزگار باشید به قسمت خداوند خوشنود باشید تا از همگان بینیاز گردید از محرمات دست باز دارید تا به ورع برسید. با
همسایگان و همنشینان به خوبی رفتار کنید تا مؤمن بحساب آیید، و با دوستان خود خوشرفتاري کنید تا در زمره مسلمانان قرار
گیرید. 5- ابن مسکان از حضرت صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمود: خداوند ص: 501 متعال رسول
اکرم صلی اللَّه علیه و اله را به مکارم اخلاق مخصوص گردانید، اینک شما هم خود را بیازمائید اگر در شما مکارم اخلاق هست
خدا را سپاسگزار باشید و از او زیاد بخواهید، و مکارم اخلاق عبارتند از یقین، قناعت، صبر، شکر، حلم، حسن خلق، سخاوت،
غیرت، شجاعت و مردانگی. 6- مردي خدمت امام صادق علیه السّلام آمد و گفت: یا ابن رسول اللَّه مرا از مکارم اخلاق آگاه
کنید، فرمود: از کسی که به تو ظلم کرد درگذر، و هر کس با تو قطع ارتباط کرد تو با او رفت و آمد کن، و هر کس تو را ناامید
کرد تو به او چیزي بده و حق را بگو و لو به زیانت باشد. 7- احمد بن عمر حلبی گوید: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم
کدام یک از خصلتها به مرد برازنده است، فرمود: وقاري که در آن مهابت نباشد، و بخشندگی بدون پاداش و اشتغال به غیر دنیا.
-8 ابن سنان گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس پنج خصلت نداشته باشد از زندگی لذت نخواهد برد و آنها عبارتند از:
دین، عقل، حیاء، حسن خلق و حسن ادب، و هر کس پنج صفت در او نباشد زندگی گوارائی نخواهد داشت: صحت، امنیت،
ثروت، قناعت و دوست موافق. 9- ابو بصیر از حضرت صادق علیه السّلام و او از پدرانش از علی علیهم السّلام روایت میکند که
رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: در بهشت خانههائی هست که از داخل آن میتوان بیرون را مشاهده کرد در آنها گروهی از
امت من سکونت خواهند کرد. آنها عبارتند از کسانی که سخنهاي پاك بر زبان جاري کنند، و غذا به مردم بدهند و بلند سلام
کنند، و هنگامی که مردم در خواب هستند نماز بخوانند، علی علیه السّلام فرمود: یا رسول اللَّه کدام افراد از امت شما توانائی انجام
آن را دارند. رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: اي علی میدانی مقصود از سخن پاك چیست هر کس در صبح و شب ده بار
بگوید: سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اکبر، و مقصود از اطعام هم آن است که به خاندانش غذا بدهد. اما نماز در
شب هم آن است که هر کس نماز مغرب و عشاء و نماز صبح را ص: 502 در مسجد با جماعت اداء کند مانند
این است که همه شب را نماز گزارده است، و مقصود از افشاء سلام هم آن است که به هر مسلمانی سلام کند. 10 - محمد بن
مسلم گوید: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: سه نفر هستند که روز قیامت از همگان به خداوند نزدیک هستند مردیکه از قدرت
خود استفاده نکرده و افراد زیردست خود را مورد ظلم و تعدي قرار نداده است. مردیکه بین دو نفر براي اصلاح و یا کار دیگري
رفت و آمد کرده ولی به هیچ یک از آنها خیانت نکرده و حق کسی را ضایع نساخته است، و مردیکه حق بگوید و لو اینکه آن
سخن حق به زیان او باشد. 11 - مفضل گوید: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: شما مکارم اخلاق را ترك نکنید، زیرا خداوند
متعال آنها را دوست میدارد، و از کارهاي زشت و مذموم هم دست باز دارید براي اینکه خداوند آنها را دشمن میدارد. همواره
قرآن تلاوت کنید براي اینکه درجات بهشت با تلاوت قرآن بدست میآید روز قیامت به قاري قرآن میگویند بخوان و بالا برو، و
حسن خلق را همواره بکار گیرید زیرا حسن خلق براي آدمی ثواب روزهدار نمازگزار را میآورد. با همسایگان بخوبی رفتار کنید و
آنها را آزار ندهید، خداوند متعال میفرماید: به همسایهها نیکی نمائید، مسواك را فراموش نکنید که آن شما را تمیز میکند و
سنت نیکی هست، واجبات خداوند را انجام دهید و از حرامها دوري نمائید. 12 - علی بن میمون گوید: از حضرت صادق علیه
السّلام شنیدم فرمود: هر کس اراده کند که خود را مشمول رحمت خداوند قرار دهد و در بهشت او جاي گیرد، باید خلقش نیکو
صفحه 231 از 295
شود و در برابر حق از خود بگذرد، و به یتیمان محبت کند و به ضعیفان برسد و براي خدا تواضع نماید. 13 - یونس در یک روایت
به سند خود از امام صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمودند: اي علی تو را از سه
خصلت نهی میکنم و آنها عبارتند از، حسد، حرص، و دروغ. اي علی سرآمد همه اعمال سه چیز است اول اینکه حق را به حقدار
بدهی ص: 503 اگر چه در باره خودت باشد، و براي رضاي خداوند با مردم مواسات کنی، و در هر حالی که
هستی خداوند را فراموش نکنی. اي علی مؤمن در دنیا در سه وقت خوشحال میگردد، هنگام ملاقات با برادران، و هنگام افطار در
ماه رمضان، و هنگام نماز در آخر شب. اي علی هر کس سه خصلت نداشته باشد از عمل خود سودي نمیبرد، اول ورعی که او را
از کارهاي بد باز دارد، دوم اخلاق خوبی که با آن نسبت به مردم خوشرفتاري کند، سوم حلمی که او را از انتقام نگه دارد و از
جاهلان درگذرد. اي علی سه چیز از حقائق ایمان میباشند، انفاق در هنگام تنگدستی و حق را به طرف خود دادن، و بذل علم
براي متعلم. اي علی سه خصلت از مکارم اخلاق بشمار میروند، هر کس تو را محروم کرد به او بخشش کنی و هر کس با تو قطع
رابطه کرد با او رفت و آمد نمائی، و هر کس به تو ظلم کرد از وي درگذري. 14 - عمرو بن ابی المقدام گوید: حضرت صادق علیه
السّلام از پدرش روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: هر کس چهار صفت در او باشد در پرتو فروزان خدا قرار
میگیرد، هر کس شهادت بر وحدانیت خدا و رسالت من بدهد. کسی که هر گاه مصیبت بر او وارد شد بگوید إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ
راجِعُونَ، و هر کس به کار نیکی موفق شد بگوید: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ*، و هر کس مرتکب گناهی شد بگوید: استغفر اللَّه ربی
و اتوب الیه. 15 - ابن مسکان گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: بین مردم کمتر از پنج قسم تقسیم نشده است و آنها عبارتند از
یقین، قناعت، صبر، شکر، و همه اینها را عقل کامل میکند. 16 - انس بن مالک گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: شما
شش کار را انجام دهید من بهشت را براي شما تقبل میکنم، هر گاه سخن میگوئید، راست بگوئید، هر گاه وعده دادید خلف
وعده نکنید، اگر امانتی به شما دادند خیانت نداشته باشید، دیدگان خود را بر هم گذارید و دامنهاي خود را حفظ کنید و دست و
زبان ص: 504 خود را نگه دارید. 17 - حسن بن عطیه گوید: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: اخلاق خوب ده
عدد میباشند، اگر توانائی دارید سعی کنید آن اخلاق جامع را دارا باشید، گاهی آنها در مردي جمع میشوند ولی فرزندان او از
آن بیبهره میباشند، گاهی در فرزندان هست ولی پدرها از آنها بهرهاي ندارند، گاهی در بردگان وجود دارد که آزادها از آن
بینصیب میباشند. گفته شد یا رسول اللَّه آنها کدام اخلاق میباشند فرمود: صداقت در هنگام جنگ، راستگوئی، اداء امانت، صله
ارحام، پذیرائی از مهمان، اطعام سائل، سپاسگزاري از کسی که به وي نیکی کرده است نیکی به همسایگان، نیکی به دوستان و
بالاتر از همه آنها حیاء است. 18 - جراح مدائنی گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: آیا شما را به مکارم اخلاق آگاه نکنم، آنها
عبارتند از عفو و در گذشت از مردم، در مال خود با برادران مواساة کردن و زیاد در یاد خداوند بودن. 19 - در یک حدیث مرفوع
از حضرت رسول صلی اللَّه علیه و اله روایت شده که فرمود: به آن حضرت گفتند: یا رسول اللَّه خداوند متعال هدیهاي براي شما
فرستاده که براي هیچ یک از پیامبران قبل از شما نفرستاده است، رسول خدا فرمود: آن هدیه چیست. جبرئیل گفت آنها عبارتند از
صبر و بهتر از او گفتم بهتر از او کدام است فرمود: اخلاص و بهتر از او، گفتم بهتر از آن کدام است گفت: یقین و بهتر از او، گفتم
اي جبرئیل آن کدام است، گفت آن توکل است و با این نردبان میتوان به آنجا رسید. گفتم: توکل بر خداوند چگونه است
جبرئیل گفت آن این است که بدانی مخلوق زیان و سودي نمیرساند و چیزي نمیدهد و چیزي نمیگیرد، و باید از مردم مایوس
گردد، هر گاه بندهاي چنین باشد جز براي خداوند براي دیگري کار نمیکند، و فقط امیدوار بخداوند میباشد و جز او از دیگري
نمیترسد، و از هیچ کس ص: 505 طمع ندارد و اینها هستند معنی توکل. بار دیگر گفتم اي جبرئیل معنی صبر
چیست، گفت در مشکلات و ناراحتیها صبر کند همان گونه که در هنگام آسایش صبر میکند، در فقر صبر داشته باشد همان
گونه که در توانگري صبر میکند، در گرفتاريها صبر کند همان طور که در هنگام رفاه و عافیت صبر میکند، و از هر چه بر
صفحه 232 از 295
سرش میآید به کسی شکایت نکند. گفتم: تفسیر قناعت کدام است فرمود: به آن چه از دنیا برایش میرسد قناعت کند، و با اندك
بسازد و از روزي کم سپاسگزار باشد، گفتم تفسیر رضا کدام است، گفت: شخصی که از سید خود راضی هست از داشتن و یا
نداشتن دنیا بر او خشمگین نمیگردد، و از کار کم نیز راضی به نظر نمیرسد و او همواره سعی میکند که کارهاي زیادي انجام
دهد. گفتم: اي جبرئیل تفسیر زهد چیست گفت: زاهد دوست میدارد کسی را که خداوند را دوست بدارد، و دشمن میدارد
کسی را که با خداوند دشمنی میکند، از حلال دنیا خود را به کناري میکشد و از حرامش دوري میکند، زیرا در حلال آن
حساب و در حرامش عقاب هست به همه مسلمانان ترحم میکند همان گونه که به خود ترحم مینماید. او از سخن گفتن در باره
مال دوري میکند همان گونه که از گوشت میته دوري مینماید و از بوي بد او خود را بکناري میکشد، و از زینتها و آرایش
دنیا دوري میکند و خود را به آن آلوده نمیسازد و همان طور که از آتش دوري میکند، از آرزوها دست بکشد، و مرگ خود را
در مقابلش مشاهده کند. گوید: گفتم اي جبرئیل تفسیر اخلاص کدام است، فرمود: مخلص کسی را گویند که از مردم سؤال
نمیکند تا آنگاه بیابد و هر گاه یافت از آن خوشحال میگردد و به آن بسنده میکند، و اگر اضافه بر مخارج چیزي نزد آن ماند
در راه خداوند میدهد و هر کس از مخلوق چیزي طلب نکرد او به عبودیت خداوند اقرار کرده است. ص: 506
هر گاه چیزي پیدا کرد و به او دست یافت از خداوند راضی میگردد و هر گاه چیزي براي رضاي خداوند داد معلوم است که به
خداوند اعتماد دارد و مال زیادي خود را میدهد و به آینده اطمینان دارد. گفتم: تفسیر یقین کدام است گفت: مؤمن براي خداوند
کار میکند و مانند این جماعت که او را نگاه میکند و اگر او خداوند را مشاهده نمیکند خداوند او را مینگرد، و او میداند که
هر چه به او میرسد باید میرسید و هر چه به آن نمیرسید، نباید میرسید اینها بودند شاخههاي توکل و پلههاي زهد. 20 - ابو
امامه گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: شش چیز است که هر کس به یکی از آنها عمل کند من روز قیامت از او
شفاعت میکنم تا خداوند او را وارد بهشت کند و آن عمل هم فریاد میزند بار خدایا او به من عمل میکرد، و آنها عبارتند از
نماز، زکاة، حج، روزه، اداء امانت و صله رحم. 21 - ابراهیم مخارقی گوید: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: از خداوند بترسید و
پرهیزکار باشید و سخن به حقیقت گوئید، و اداء امانت نمائید، شکم و دامن خود را حفظ کنید تا با ما در مقام قرب قرار گیرید.
-22 حسن بن زید از حضرت صادق و او از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: فرداي
روز قیامت نزدیکترین شما به من کسانی هستند که راستگو باشند و اداء امانت کنند و به عهد خود وفا نمایند، و خلق نیکو داشته
باشند و خود را به مردم نزدیک نمایند. 23 - ابو قتاده گوید: حضرت صادق علیه السّلام به داود بن سرحان گفتند: اي داود
خصلتهاي نیک به همدیگر پیوند دارند خداوند آنها را تقسیم میکند، گاهی در مردي هست و در فرزند او نیست، گاهی در
فرزند هست و در پدر وجود ندارد، زمانی در بندهاي هست ولی در صاحب آن نمیباشد. آنها عبارتند از راستگوئی در گفتار
صداقت در هنگام جنگ بخشیدن مال به سائل. 24 - علی بن حسین بن زید از امام رضا علیه السّلام روایت میکند که فرمود: رسول
خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمودند مکارم اخلاق را از دست ندهید زیرا خداوند مرا براي مکارم ص: 507 اخلاق
فرستاد، از مکارم اخلاق آن است کسی که به او ظلم کرده از وي درگذرد، هر کس او را محروم نموده او را از خود طرد نکند،
کسی که با او قطع رابطه کرده با او مراوده کند و دیدن کسانی برود که از او دیدن نمیکنند. 25 - ابو البختري گوید: امام باقر علیه
السّلام از پدرش و او از علی علیه السّلام روایت میکند که آن حضرت به مردي میگفتند پنج چیز از من یاد بگیر، و آنها عبارتند
از اینکه جز از خداوند از کسی امیدوار نباشی و جز از گناهان خود از کسی نترسی. اگر چیزي نمیداند از یاد گرفتن آن شرم
نداشته باشد، و اگر از او سؤال کردند و او نتوانست پاسخ صحیحی به آن بدهد بدون شرم و حیا بگوید نمیدانم، و بدانید که صبر
در برابر ایمان مانند سر در مقابل بدن میباشد. 26 - سفیان بن نجیح گوید: از امام باقر علیه السّلام شنیدم فرمود: سلیمان بن داود
علیهما السّلام گفتند: به ما داده شده آنچه را که به مردم دادهاند و یا ندادهاند، و به ما تعلیم کردند آنچه را که مردم میدانند و یا
صفحه 233 از 295
نمیدانند. ما در میان همه این معلومات که خداوند به ما داده بهتر از این نیافتیم که باید از خداوند در حضور و غیبت ترسید، در فقر
و توانگري باید میانهرو بود، در هنگام خشم و خوشنودي باید از گفتن حق عدول نکنند، و در هر حال باید به خداوند تضرع نمایند.
-27 شعبی گوید: علی علیه السّلام فرمود: از من کلماتی را فرا گیرید که اگر بر شترها سوار شوید و بخواهید این کلمات را بدست
آورید شترها خسته میگردند و شما به آن کلمات دست پیدا نمیکنید و آنها عبارتند از این خصلتها. غیر از خداوند از کسی امید
نداشته باشید، جز از گناهان خود از دیگري نترسید، اگر چیزي نمیدانید یاد بگیرید و شرم نکنید، و اگر از شما سؤالی کردند و
شما نمیدانستید شرم نکنید و بگوئید نمیدانم، و بدانید صبر در مقابل ایمان مانند سر در برابر بدن میباشد و بدنی که سر نداشته
باشد خیري در آن نخواهد بود. 28 - ابو هریره گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمودند: خداوند هفت نفر را در سایه خود
قرار میدهد در روزي که سایهاي جز سایه او نیست، رهبر عادل، جوانی که در ص: 508 عبادت بزرگ شده
باشد، مردیکه دلش به مسجد بستگی پیدا کرده و او همواره در فکر مراجعت به مسجد میباشد. دو نفر که به طاعت خداوند
مشغول گردند و بر همین طاعت از هم جدا شوند، مردیکه براي خداوند گریه کند و اشک از دیدگانش جاري شود، مردیکه یک
زنی زیبا و از خاندانی بزرگ او را بطرف خود بخواند و او براي ترس از خداوند او را رد کند و مردیکه صدقه بدهد و آن را مخفی
نگه دارد. 29 - ابن عباس گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: هفت نفر هستند که در سایه عرش خداوند زندگی میکنند،
امام عادل، جوانی که در عبادت رشد کرده، مردیکه در خفا صدقه میدهد مردیکه خدا را یاد میکند و اشک میریزد، شخصی که
براي خداوند مؤمنی را دوست میدارد. 30 - ثمالی از امام سجاد علیه السّلام روایت کرده که فرمود: دو گام در نزد خداوند از همه
گامها محبوبتر میباشند، گامی که مؤمن در راه خداوند برمیدارد. و گامی که بطرف صله ارحام، در حالی که آن رحم با او قطع
ارتباط کرده باشد. در نزد خداوند دو جرعه از همه جرعهها محبوبتر میباشند، اول آن است که مؤمنی خشم خود را با حلم فرو
نشاند، دوم مؤمنی که با صبر مصیبتها را زائل گرداند، و در نزد خداوند دو قطره از همه قطرهها محبوبتر هستند، قطره خونی که
در راه خداوند ریخته گردد و قطره اشکی که در دل شب از دیدهاي بریزد، و براي خدا باشد. 31 - صفوان بن یحیی در یک حدیث
از امام صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمود: شیطان میگوید: من چاره پنج نفر را نمیتوانم بکنم ولی بقیه همه در دست من
میباشند هر کس با نیت پاکی به خداوند توسل جوید و در همه کارها به او توکل داشته باشد. هر کس در شب و یا روز تسبیح
خداوند را زیاد بگوید، کسی که براي برادر مؤمن خود بخواهد آنچه را براي خود میخواهد، کسی که در مصیبت بیتابی نکند،
- کسی که به آن چه خدا داده قانع باشد و براي بدست آوردن روزي خود را به ص: 509 زحمت نیندازد. 32
حلبی از حضرت صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمود: صبر، نیکی، حلم، و حسن اخلاق از اخلاق پیامبران میباشند. 33 - ابو
ولاد از حضرت صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمود: علی بن الحسین علیهما السّلام میگفت معرفت و کمال دین مسلمان
در آن است که از گفتار بیمعنا خودداري کند، مراء و جدال نکند و حلیم باشد و صبر و حسن خلق پیشه کند. 34 - ابن نباته گوید:
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: صداقت از امانت بحساب میآید دروغ خیانت میباشد، ادب آدمی را سربلند میکند، دور اندیشی
از تیز هوشی است، اسراف آدمی را هلاك میکند و میانه روي ثروت میآورد. حرص و آز آدمیان را گرفتار فقر میکند، دنائت و
پستی آدمی را حقیر میگرداند، سخاوت و بخشندگی آدمی را به همه نزدیک میسازد، پستی و دنائت موجب دور شدن آدمی از
همگان میگردد دقت در کارها موجب آرامش میگردد و ناتوانی آدمی را خار میکند. پیروي از هواي نفس آدمی را به هر طرف
میکشاند و به هر سو میبرد، وفاء به عهد موجب پر شدن پیمانهها میشود، عجب و خودپسندي آدمی را هلاك میکند و صبر و
شکیبائی براي آدمی پایداري میآورد. 35 - ابو بصیر از حضرت صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمود: سه چیز از محکمترین
کارهاي بندگان میباشد، کسی که حق را بدیگري بدهد، و با برادرش مواسات کند و در هر حال ذکر خداوند را بگوید و هر گاه
یاد معصیت کرد خدا را در نظر آورد. با توجه به خداوند معصیت را رها کند و دست از آن باز دارد، و خداوند هم در قرآن مجید
صفحه 234 از 295
فرموده کسانی که متقی هستند و از خداوند میترسند هر گاه گروهی از شیاطین با آنها تماس بگیرند آنها متذکر میگردند و
بصیرت پیدا میکنند. 36 - مفضل گوید: امام صادق سلام اللَّه علیه فرمود: ایمان بندهاي کامل نمیگردد مگر اینکه در او چهار
خصلت باشد، خلقش نیکو شود، و خود را حقیر ص: 510 بداند، و زیاد سخن نگوید، و زیادي مالش را هم
بدهد. 37 - ثمالی از امام باقر علیه السّلام روایت میکند که فرمود: هر کس چهار خصلت در او باشد اسلامش کامل میگردد، و به
ایمانش کمک میشود و گناهانش پاك میگردد، و در حالی که خدا از وي راضی میباشد به محضرش وارد میشود و اگر چه
گناهانش زیاد باشد. آن خصلتها عبارتند از وفاء به آن چه خداوند براي او مقرر کرده است، با مردم به راستگوئی سخن بگوید و
از آنچه در نزد خدا و مردم زشت است شرم کند و دست باز دارد، و با خانواده و مردم حسن خلق داشته باشد. هر کس چهار چیز
داشته باشد خداوند او را در بالاترین مقامها و شریفترین مکانها جاي میدهد و آنها عبارتند از کسانی که یتیمان را جاي دهند و
با آنها مانند پدر رفتار کنند کسانی که به ضعفاء رحم کنند و به آنها کمک نمایند و به زندگی آنها برسند. افرادي که به پدر و
مادر خود برسند و زندگی آنها را تامین کنند و به آنها نیکی نمایند و موجبات حزن و اندوه آنها را فراهم نسازند، کسانی که
بردگان خود را مورد ستم قرار ندهند و به آنها در کارها کمک کنند، و آنچه از آنها برنمیآید بر آنها تحمیل ننمایند. 38 - سکونی
از حضرت صادق علیه السّلام و او از پدرانش روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: اگر میخواهید چیزي به شما
بگویم که اگر آن را انجام دهید شیطان از شما دوري میکند و به اندازه بین شرق و غرب از شما فاصله کی گیرد. گفتند بفرمائید
یا رسول اللَّه فرمود: روزه که صورت شیطان را سیاه میکند، صدقه که پشت او را میشکند، دوستی براي خدا و کمک به کارهاي
نیک دنبال او را قطع میگرداند، استغفار رك او را میبرد و هر چیز زکاتی دارد و زکاة بدنها روزه میباشد. 39 - امیر المؤمنین علیه
السّلام فرمود: خوشا بحال آن کس که از عیب دیگران چشم بپوشد و به عیبهاي خود نگاه کند، و بدون غرض و مقصودي تواضع
ص: 511 داشته باشد، با اهل فهم و شعور و محبت مجالست داشته باشد، و با ذاکران و مستمندان همنشینی کند.
مالی را که از راه حلال بدست آورده است انفاق نماید، اي مردم خوشا بحال آن کس که خود را کوچک بداند و کسبش پاك
باشد و نهانش شایسته گردد، و خلقش نیکو باشد و زیادي مالش را در راه خداوند بدهد، و از سخن زیاد خودداري کند. مردم از
شرش در امان باشند، با سنت عمل کند و دنبال بدعتها نرود، اي مردم خوشا بحال آن کس که در خانه خود قرار گیرد و از نان
خود بخورد، و بر گناهانش گریه کند، خود را به سختی بیا اندازد و مردم از وي در آسایش باشند. 40 - زید بن علی از پدرش و او
از آباء گرامیش علیهم السّلام روایت میکند رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمودند فردا کسانی به من نزدیک هستند و از شفاعت
من برخوردار میگردند که راستگو باشند و امانتها را رد کنند و خلق نیک داشته باشند و به مردم نزدیک شوند. 41 - جارود بن
منذر گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: سختترین اعمال بر سه گونه است حق دادن به مردم و اینکه هر چه براي خود
میپسندي براي دیگران هم آن را طلب کنی، و در مال خود براي برادرانت مواسات داشته باشی و در هر حال خدا را یاد کنی.
مقصود از ذکر خدا در اینجا لا اله الا اللَّه و یا سبحان اللَّه و یا الحمد للَّه نیست بلکه مقصود این است که هر گاه به امر خدا رسیدي
آن را عمل کنی و هر گاه به نهی خداوند رسیدي از آن دست باز داري. 42 - ابن ابی یعقوب گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود:
سه چیز است که عمل کردن به آن مشکل است، گذشت از مردم، مواسات با برادران در مال و یاد خدا. 43 - ابو قلابه گوید: رسول
خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: هر کس آنچه را خداوند دوست میدارد مخفی نگه دارد خداوند هم آنچه را که او دوست میدارد
مخفی خواهد کرد ولی هر کس آنچه را که خداوند دوست نمیدارد در خفا انجام دهد خداوند ص: 512
آشکارا او را رسوا میکند. هر کس از راه حرام مالی بدست آورد خداوند او را فقیر میگرداند، و هر کس براي خداوند تواضع
کند خداوند او را بلند میکند، هر کس براي خداوند گام بردارد خداوند او را خوشحال میسازد، و هر کس مؤمنی را خوار بدارد
خدا او را خوار میکند. هر کس از بیماري عیادت کند خداوند او را در رحمت خود فرو میبرد، هر گاه در نزد بیمار بنشیند
صفحه 235 از 295
رحمت او را فرا میگیرد، و هر کس براي طلب علم از خانهاش بیرون گردد هفتاد هزار فرشته او را مشایعت میکنند و براي او طلب
مغفرت مینمایند. هر کس خشم خود را فرو نشاند خداوند دل او را پر از ایمان میکند، هر کس از حرامی دست باز دارد خداوند
او را به عبادتی مشغول میکند تا او را خوشحال سازد، هر کس از حق خود درگذرد خداوند عزت دنیا به او میدهد. هر کس
مسجدي بسازد هر چند کوچک باشد خداوند در بهشت براي او خانهاي درست میکند، هر کس بردهاي را آزاد کند خداوند او را
از آتش نجات میدهد، هر کس درهمی براي خداوند بدهد پروردگار هفتصد حسنه در نامه عمل او مینویسد. هر کس آزار و
اذیت را از راه مسلمانان بردارد خداوند اجر قرائت چهار صد آیه از قرآن را که هر حرفی از آنها ده حسنه دارد به او میدهد، هر
کس با ده نفر مسلمان برخورد کند و به آنها سلام دهد خداوند به اندازه آزاد کردن یک برده به او پاداش میدهد. هر کس مؤمنی
را به اندازه یک لقمه طعام دهد خداوند از میوههاي بهشتی نصیب او میکند، و هر کس شربت آبی به او بدهد خداوند از آبهاي
سر به مهر به او عطا مینماید، و هر کس جامهاي به او بپوشاند خداوند از لباسهاي بهشت در بر او میکند و فرشتگان براي او دعا
میکنند مادامی که در آن لباسها میباشد. 44 - ابو عبیده حذاء از امام صادق علیه السّلام روایت میکند که اسیرانی خدمت ایمان و
کفر، ج 1، ص: 513 رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله آوردند، رسول خدا فرمود: گردن آنها را بزنند جز یک نفر که او را آزاد
کردند. آن مرد گفت: اي محمد پدر و مادرم فدایت باد چرا از میان آنها تنها مرا آزاد کردي فرمود: جبرئیل به من خبر داد که
خداوند فرموده در تو پنج خصلت هست که خداوند آنها را دوست میدارد و رسولش هم به آنها علاقهمند میباشد. تو در باره
خانوادهات غیرت داري و از آنها محافظت میکنی، سخاوت و بخشندگی داري، خلق نیک داري، زبان راستگو داري، شجاعت
داري، هنگامی که او این گفتهها را شنید مسلمان شد و با کفار جنگید تا به شهادت رسید. 45 - عبد العظیم حسنی از امام هادي علیه
السّلام روایت میکند هنگامی که موسی بن عمران علیه السّلام با خداوند مناجات میکرد و با او سخن میگفت: عرض کرد بار
خدایا پاداش آنهائی که مرا به رسالت بشناسند و با تو هم صحبت بدانند چیست. خداوند فرمود: اي موسی فرشتگان من نزد او
میروند و وي را به بهشت مژده میدهند، موسی عرض کرد بار خدایا کسانی که مقابلت قرار گرفته و براي تو نماز میگذارند چه
پاداشی دارند و ثواب آنها چیست. خداوند فرمود: با آنها به ملائکه خود افتخار میکنم و هنگامی که آنها را در حال سجود و
رکوع و قیام مینگرم با فرشتگان مباهات میکنم و او را عذاب نخواهم کرد، موسی عرض کرد پاداش کسی که فقیري را طعام دهد
و رضایت تو را در این عمل در نظر بگیرد چیست. خداوند فرمود: اي موسی امر میکنم منادي روز قیامت ندا کند که فلانی را
خداوند از آتش نجات داد، موسی عرض کرد بار خدایا پاداش کسی که با ارحام خود رفت و آمد کند چیست فرمود: اي موسی
مرگ را بر او آسان میکنم، و خازنان بهشت میگویند از هر دري میخواهی وارد شو. موسی علیه السّلام عرض کرد: بار خدایا
پاداش کسی که تو را با زبان و دل ذکر کند و از تو یاد کند چیست فرمود: اي موسی او در سایه عرش من قرار خواهد گرفت و در
جوار من جاي خواهد داشت، موسی گفت خداوندا کسی که آیات حکمت تو را ص: 514 در نهان و آشکار
بخواند پاداش او چه خواهد بود. خداوند متعال فرمود: او مانند برق از صراط عبور میکند، گفت: بار خدایا پاداش آنهائی که در
آزار و اذیت مردم صبر میکنند چیست فرمود: در شدائد روز قیامت به فریاد او خواهم رسید، گفت: بار خدایا پاداش کسی که از
خوفت اشک بریزد چیست. خداوند فرمود: اي موسی صورت او را از آتش نگه میدارم و روز قیامت که همه در وحشت هستند او
را آسایش خواهم داد، گفت: بار خدایا پاداش کسی که بخاطر شرم از تو خیانت نکند چیست. خداوند فرمود: اي موسی روز قیامت
او را امان میدهم، موسی گفت: بار خدایا کسی که بندگان مطیعت را دوست بدارد چه پاداشی به آنها میدهی، گفت اي موسی
بدن او را بر آتش حرام خواهم کرد. موسی علیه السّلام عرض کرد بار خدایا پاداش کسی که مؤمنی را بکشد چیست؟ خداوند
فرمود روز قیامت به او توجه نمیکنم و از لغزشهایش در نمیگذرم، موسی عرض کرد پاداش کسی که یک کافر را بطرف اسلام
دعوت کند چیست؟ خداوند فرمود: روز قیامت به او اجازه میدهم از هر کس که بخواهد شفاعت کند، گفت: بار خدایا پاداش
صفحه 236 از 295
کسی که نماز را در وقت خود بخواند چیست خداوند فرمود: هر چه بخواهد میدهم و بهشت را براي او مباح میگردانم. موسی
گفت: بار خدایا پاداش کسی که از ترس تو وضوي خود را کامل کند چیست، خداوند فرمود: روز قیامت او را در حالی که
چهرهاش میدرخشد محشور میکنم، گفت اگر کسی براي رضاي تو ماه رمضان روزه بگیرد چه پاداشی دارد. خداوند فرمود: او را
روز قیامت در جایی قرار میدهم که ترسی نداشته باشد، گفت بار خدایا آن کس که براي مردم روزه میگیرد چه پاداشی دارد
فرمود: پاداش او مانند آن کسی است که هرگز روزه نداشته است. 46 - حسین بن ابی العلاء گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود:
محبوبترین مخلوقات در نزد خداوند آن کسی است که در گفتارش راستگو باشد و نمازش را ص: 515 بجاي
آورد و واجبات خداوند را انجام دهد و اداء امانت نماید. امام علیه السّلام فرمود: هر کس امانتی را ادا کند هزار گره از گرههاي
آتش را خداوند از گردن او باز میکند، اینک امانتها را ادا کنید، شیطان به کسی که امانت در نزد او میباشد صد شیطان موکل
مینماید تا او را از برگرداندن امانت باز دارند تا از جهان برود و باید در این جا به خداوند پناه برد و از او خواست تا انسان را
نگهدارد. 47 - محمد بن مسلم گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس زبانش راستگو باشد و عملش پاك گردد و نیت او
نیکو شود خداوند روزي او را زیاد میکند، و هر کس به خاندان خود نیکی نماید خداوند عمر او را زیاد میگرداند. 48 - ثمالی از
امام باقر علیه السّلام روایت میکند که حضرت سجاد علیه السّلام فرمود: هر کس داراي چهار خصلت باشد اسلامش کامل
میشود، و گناهانش پاك میگردد و هنگامی که به محضر خداوند میرسد خداوند از وي خوشنود میگردد. هر کس پیمانهاي
خود را با مردم و خدا مورد عمل قرار دهد، و با مردم به صداقت رفتار کند و از هر کاري که در نزد خداوند و مردم زشت است
دست باز دارد، و با خانوادهاش حسن خلق داشته باشد. 49 - حسین بن زید از امام باقر و او از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند
که رسول اکرم صلی اللَّه علیه و اله فرمود: هر کس داراي سه خصلت نباشد از من نیست و خدا هم او را قبول نمیکند گفته شد: یا
رسول اللَّه آن خصلتها چه میباشند. فرمود: حلمی که جاهل را از خود دور کند، حسن خلقی که بوسیله آن در میان مردم زندگی
نماید، و ورعی که او را از معصیتها و نافرمانیهاي خداوند دور سازد و خود را به گناه آلوده ننماید. 50 - عبد اللَّه بن میمون
گوید: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: هر کس در او چهار خصلت
باشد خداوند او را در پناه خود مبعوث میکند و در بهشت جاي میدهد. کسی که با خلق و خوي نیک در میان جامعه زندگی
کند، و در سختیها و ص: 516 ناملایمات صبر و شکیبائی داشته باشد، به پدر و مادر مهربانی و محبت کند، و با
بردگان و زیردستان نیکی کند و با حسن سلوك رفتار نماید. 51 - ابو بصیر از حضرت باقر علیه السّلام روایت میکند که فرمود:
بهترین چیزي که باید به آن چنگ بزنند ایمان به خدا و رسولش میباشد، سپس جهاد در راه خدا و کلمه اخلاص که از فطرت
آغاز میگردد و اقامه نماز که از اسلام شروع میشود و دادن زکاة که از واجبات خدا میباشد. روزه ماه رمضان که آدمی را از
عذاب خداوند نگه میدارد و حج خانه خدا که میقات اهل دین است و گناهان را دور میکند و صله رحم که موجب زیادي مال
میشود و مرگ را به تاخیر میاندازد و صدقه در نهان که گناهان را میبرد و غضب خداوند را خاموش میگرداند. کارهاي نیک
که آدمی را از مرگ بد نگه میدارد و از خواري و ذلت حفظ میکند، راست بگوئید که خداوند با راستی میباشد از دروغ گفتن
دوري کنید که دروغ با ایمان منافات دارد، راست گویان در لبه نجات و کرامت هستند. اما دروغ گویان در لبه هلاکت و رسوائی
میباشند، حرف نیک بزنید تا از خوبان بحساب آیید، و به اعمال خیر مشغول شوید تا از اهل خیر محسوب شوید، امانتها را به
صاحبانش برگردانید و با ارحام خود که با شما قطع کردهاند ارتباط برقرار کنید، و به آنها نیکی کنید. 52 - ابو خالد سجستانی
گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس در او پنج خصلت نباشد او از زندگی لذت زیادي نخواهد برد، اول وفاء است دوم
تدبیر، سوم حیاء، چهارم حسن خلق پنجم که جامع همه اینها میباشد حریت میباشد. 53 - ابو خالد عجمی گوید: امام صادق علیه
السّلام فرمود: هر کس پنج خصلت در او نباشد لذت زیادي نخواهد دید: دین، عقل، ادب، حریت و حسن خلق. 54 - اعمش از امام
صفحه 237 از 295
صادق علیه السّلام روایت میکند که هنگام ذکر ائمه علیهم السّلام میفرمود: دین آنها ورع، عفت، راستگوئی، پاکدامنی، عبادت،
اداء امانت به نیکوکار و بدکار، طول سجود و قیام در شب و دوري از محرمات و انتظار فرج با ص: 517 صبر، و
حسن صحبت با دوستان و همسایگان. 55 - عبد اللَّه بن سنان گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس سه خصلت در آن باشد
خداوند او را با حور العین تزویج میکند و آنها عبارتند از فرو نشاندن غضب، و صبر در برابر شمشیرها براي رضاي خدا و کسی که
مال حرامی را بدست آورده ولی براي خداوند دست از آن باز میدارد. 56 - ابو ذر غفاري گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله
مرا به هفت خصلت وصیت کردند و آنها عبارتند از اینکه من همواره به پائینتر از خود نگاه کنم و هرگز به بالاتر از خود توجهی
نداشته باشم، و اینکه به مساکین توجه داشته باشم و با آنها همنشینی کنم. وصیت بعدي آن بود که حق را بگویم و لو تلخ باشد و
وصیت کرد با ارحام خود رفت و آمد کنم اگر چه آنها از من دوري کنند، و توصیه فرمودند که از سرزنش کردن مردم نترسم و
- حق را بگویم، و توصیه کردند که لا حول و لا قوة الا باللَّه العلی العظیم را زیاد بگویم که آن یکی از گنجهاي بهشت میباشد. 57
قداح از حضرت صادق علیه السّلام و او از پدرانش از امیر المؤمنین سلام اللَّه علیهم روایت میکند که فرمود عیسی بن مریم علیه
السّلام گفتند: خوشا بحال آن کس که سکوت او از روي تفکر و نظرش از روي عبرت و پند باشد، در خانه خود بنشیند و بر
گناهانش گریه کند و مردم هم از دست و زبان او در آسایش باشند. 58 - حماد بن عثمان از امام صادق علیه السّلام و او از پدرانش
روایت میکند که علی علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمودند هنگامی که مرا به آسمانها بردند وارد بهشت
شدم و در آنجا قصري از یاقوت سرخ را مشاهده کردم که باطن آن هم از بیرون مشاهده میشد. آن یاقوت بسیار پر نور و
درخشنده بود در این قصر دو قبه از در و زبرجد دیده میشد، گفتم اي جبرئیل این قصر متعلق به کیست فرمود: آن براي کسی است
که سخنهاي خوب بگوید، و روزه داشته باشد و طعام به مردم بدهد و در شبها هنگامی که مردم خواب هستند نماز بگذارد. ایمان
و کفر، ج 1، ص: 518 علی علیه السّلام فرمود: یا رسول اللَّه در امت تو کسانی هستند که طاقت این اعمال را داشته باشند فرمود:
میدانی که مقصود از خوب سخن گفتن چیست، گفتم خدا و رسول داناتر میباشند فرمود کسی که همه ماه رمضان را روزه داشته
باشد و صبر کند. میدانی مقصود از اطعام چیست، گفتم خدا و رسول داناتر میباشند فرمود: هر کس که براي عیال خود هزینه
زندگی تهیه کند و آنها را نیازمند مردم نگرداند، میدانی تهجد چیست گفتم: خدا و رسول داناتر میباشند فرمود: کسی که به
خواب نرود تا نماز عشاء را بخواند زیرا یهود و نصاري در آن وقت در خواب هستند. 59 - مسعدة بن صدقه گوید: امام صادق علیه
السّلام از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمودند: آفت سخن گفتن دروغ میباشد و آفت
علم فراموشی است آفت حلم سفاهت، و آفت عبادت فاصله انداختن بین آنها و آفت زرنگی تکبر و نخوت، آفت شجاعت ظلم،
آفت سخاوت منت نهادن، آفت زیبایی، خودخواهی، و آفت نسب افتخار میباشد. 60 - یکی از راویان از امام صادق علیه السّلام
روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: هر کس سه خصلت و یا یک خصلت از آنها را دارا باشد در سایه عرش
خداوند قرار میگیرد در آن روز که هیچ سایهاي جز سایه او نمیباشد. مردیکه براي مردم بخواهد آنچه را براي خود میخواهد،
کسی که در راهی برود و بداند رضاي خداوند در آن است، کسی که از دیگران عیب نمیگیرد مگر اینکه خود آن عیب را نداشته
باشد، زیرا هر چه انسان عیب را از خود دور کند به عیبی دیگر دچار میشود، و باید انسان همواره به خود مشغول باشد و از عیب
دیگران چشم بپوشد. 61 - معاویه بن وهب گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس به چهار خصلت عمل کند من ضمانت
میکنم که چهار خانه در بهشت به او بدهند، انفاق کن و ترسی نداشته باش از این که فقیر و ناتوان گردي، و حق را به طرف بده،
62 - ابو خالد جهنی گوید: امام با صداي بلند سلام کن، و از جدال دست بردار اگر چه محق باشی. ص: 519
صادق علیه السّلام فرمود: کسی که در آن پنج خصلت نباشد زندگی بر او گوارا نخواهد بود، تندرستی، امنیت، توانگري، قناعت، و
رفیق موافق. 63 - قداح گوید: امام صادق سلام اللَّه علیه فرمود: یکی از روزها علی علیه السّلام فرمودند شما را به پنج خصلت
صفحه 238 از 295
دعوت میکنم در صورتی که اگر به شتران راهوار هم سوار شوید به آن نخواهید رسید، شتران خسته میکردند و شما به آنها دست
نخواهید یافت. جز خداوند از کسی نترسید و از عمل خود واهمه کنید، غیر از خداوند به کسی امیدوار نباشید هر گاه از شما چیزي
سؤال کردند خجالت نکشید و بگوئید نمیدانم، و اگر چیزي نمیدانید خجالت نکشید و آن را یاد بگیرید. شکیبا باشید و بدانید که
شکیبائی مانند سر در بدن میباشد، البته معلوم است هنگامی که بدن سر نداشته باشد جسد فاسد و تباه میگردد، و هر گاه آدمی
در کارها صبر نداشته باشد همه کارها از هم گسیخته میگردد. 64 - حسن بصري گوید: در خدمت امام باقر علیه السّلام بودم
هنگامی که در منی اقامت داشتند، یکی از قرشیان در اینجا درگذشت آن جناب گفتند: اي ابو سعید برخیزید به تشییع جنازه او
برویم، بعد از آن که به قبرستان وارد شدیم فرمودند، شما را به پنج خصلت آگاه کنم که اگر آنها را انجام دهید وارد بهشت
میگردید، حسن گفت بفرمائید. فرمودند: مصیبتها را مخفی بدارید، صدقه را در نهان بدهید که دست چپ از دست راست خبر
نداشته باشد، نیکی به پدر و مادر، که خدا از آن راضی میباشد، و لا حول و لا قوة الا باللَّه را زیاد گفتن که آن یکی از گنجهاي
بهشت میباشد، و محبت محمد و آل محمد علیهم السّلام. 65 - قداح گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند متعال
میفرمایند من نماز کسی را قبول میکنم که در مقابل عظمت من فروتنی کند، و براي خاطر من از شهوات دست بکشد، و روزها به
یاد من مشغول گردد، و به مخلوقات من گردن ص: 520 کشی نکند، گرسنه را سیر نماید و برهنه را بپوشاند. به
مصیبت دیدگان ترحم نماید، غریبان را جاي دهد، این اشخاص مانند آفتاب نور میدهند و در تاریکیها با آن نور حرکت میکنند،
و از جهالت بیرون شده و داراي علم میشوند، من با عزت خود او را حفظ میکنم و فرشتگان او را نگه میدارند. هر گاه مرا
بخواند و از من چیزي بخواهد به او میدهم و خاسته او را برمیآورم، و حوائج او را برطرف میسازم و نیازهایش را میدهم، اینها
نزد من مانند باغهاي بهشت میباشند که میوههایش خشک نمیگردند و از حالی به حالی نمیشوند. 66 - قداح از امام صادق و او
از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که موسی بن عمران علیه السّلام گفت: بار خدایا آنهائی که روز قیامت در سایه عرش تو
قرار میگیرند و در آن روزي که سایبانی جز سایبان تو نیست چه افرادي هستند. خداوند متعال فرمود: کسانی که دلشان پاك
باشد، آنها که فقیر و ضعیف هستند و مورد توجه نیستند، کسانی که هر گاه یاد خدا کنند او را به عظمت ذکر میکنند، آنهائی که
به طاعت بسنده مینمایند همان گونه که کودك به شیر مادر بسنده میکند. کسانی که به مسجدها میروند و در آنجا مکان
میگیرند همان گونه که عقابها به آشیانههاي خود پناه میبرند، آنهائی که در هنگام دیدن محرمات به خشم میآیند در آن
هنگام که مشاهده میکنند مردم آنها را حلال کردهاند مانند پلنگ که خشمگین میگردد و حمله میکند. 67 - در یک حدیث
مرفوع از امام صادق علیه السّلام روایت شده که فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله گفتند: اي علی تو را به خصلتهائی توصیه
میکنم اینک آنها را مورد عمل قرار ده و بعد فرمودند بار خدایا علی را در عمل کردن به آنها یاري کن. همواره راست بگو و نباید
دروغ از دهانت خارج گردد، ورع داشته باش و هرگز خیانت نکن، از خداوند بترس مانند اینکه اینکه او را مشاهده میکنی، براي
خداوند ص: 521 اشک بریز که به خاطر هر قطرهاي خانهاي در بهشت برایت ساخته میگردد. مال و جانت را در
راه دین بده، سنت مرا از دست نده و به نماز و روزه و صدقه توجه کن در شب و روز نماز بگذار، و در ماهی سه روز روزه داشته
باش، پنجشنبه اول ماه چهارشنبه وسط ماه و پنجشنبه آخر ماه. تا میتوانی صدقه بده به اندازهاي که بگوئی اسراف کردم ولی در
صدقه اسرافی نیست، نماز شب را ترك نکن و چهار بار این را تکرار کردند، نماز ظهر را از دست نده و آن را بجاي آورد و دست
خود را همواره بطرف خداوند دراز کن. پیوسته به تلاوت قرآن مشغول باش و در هر حالی که هستی قرآن را فراموش نکن در
هنگام وضوء مسواك کن، و مکارم اخلاق را از دست نده، و از خويهاي بد دست باز دار، و اگر این کارها را نکنی باید خود را
ملامت نمائی. 68 - موسی بن سابق از امام باقر و او از پدرش علیهم السّلام روایت میکند که فرمود: هنگامی که خداوند اراده
میکند اهل زمین را عذاب نماید میفرماید: اگر آنهائی که براي بزرگی من محبت میکنند و مساجد مرا آباد میگردانند و آنهائی
صفحه 239 از 295
که در سحرها استغفار میکنند نبودند عذاب خود را میفرستادم. 69 - سلیمان بن خالد گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: شما را از
اسلام و فرع آن و مقام رفیعش آگاه نمایم، عرض کردم بفرمائید، فرمود: اصل اسلام نماز است و فرع او زکاة، و قله بلند او جهاد
میباشد. فرمود: اگر میخواهید شما را از ابواب خیر آگاه کنم گفتم آري قربانت کردم، فرمودند روزه که سپري از آتش میباشد،
صدقه که گناهان را میبرد، و قیام در دل شب و خواندن نماز و ذکر خداوند و بعد این آیه را تلاوت کردند تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ
الْمَضاجِعِ. 70 - منصور بن حازم گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم کدام اعمال از همه بهتر میباشد فرمود: نماز در اول
وقت، نیکی به پدر و مادر، و جهاد در راه خداوند. 71 - ابو حمزه گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: بهترین عبادتها نگهداري
شکم و ص: 522 دامن است، خداوند دوست میدارد که از وي سؤال کنند و این را از همه چیز بیشتر دوست
میدارد، ظلم و تعدي زودتر از هر چیز آدمی را میگیرد، نیکی زودتر از هر چیز به آدمی پاداش میرساند. بزرگترین عیب براي
مردم آن است که عیب دیگران را مشاهده کند و از آن انتقاد نماید ولی متوجه عیب خود نشود و یا مردم را نهی کند در صورتی
که خود مرتکب منهیات شود، و همنشین خود را با سخنان بیهوده آزار دهد. 72 - راوي نقل میکند حضرت صادق سلام اللَّه علیه
فرمود: هر مالی که در دریا و یا بیابان تلف شود براي آن است که زکاتش را ندادهاند، اینک اموال خود را با زکاة حفظ کنید و
بیماران خود را با صدقه مداوا نمایید. گرفتاریها و مشکلات خود را با استغفار دفع کنید، و این را بدانید که صاعقه به کسی که ذکر
خدا را میگوید و یاد خدا را میکند نمیرسد و هر پرندهاي که به دام صیاد گرفتار شود و یا با تیر او از پا درآید براي این است که
تسبیح خدا را فرمواش کرده است. 73 - سماعه گوید: امام صادق علیه السّلام گفتند: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: اي بنی
عبد المطلب سلام را بلند بگوئید و صله ارحام بجاي آورید و نماز شب بخوانید، و به فقراء طعام بدهید و سخنان پاك بر زبان
جاري سازید، تا وارد بهشت شوید و در جوار رحمت حق قرار گیرید. 74 - امام رضا علیه السّلام از پدرانش روایت میکند که
رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: بهترین عمل در نزد خداوند ایمانی است که شک و شبههاي در آن نباشد، جهادي است که
فقط براي خداوند انجام گیرد و اغراض دیگري براي آن نباشد. بعد از اینها حج مورد قبول است، نخستین کسی که وارد بهشت
میگردد یک شهید خواهد بود و بندهاي که عبادت خداوند را نیکو بجاي آورد و براي سیدش کار کند، و مرد با عفتی که در
عبادت فرو رفته باشد، نخستین کسی که وارد آتش میشود امیر جابري است که عدالت ندارد، و ثروتمندي که حق مالش را
نمیدهد و فقیري است که سرکشی میکند و مباهات مینماید. 75 - امام رضا علیه السّلام او پدرانش روایت میکند که رسول خدا
صلی اللَّه علیه و اله فرمود: امت ص: 523 من همواره در خیر و سعادت هستند مادامی که به همدیگر محبت کنند
و امانتها را رد نمایند و از حرام دست بردارند و از مهمانان پذیرائی کنند، نماز میگذارند و زکاة میدهند، هر گاه این کارها را
انجام ندهند با قحطی و خشک سالی گرفتار میکردند. 76 - در یک حدیث از رسول اکرم صلی اللَّه علیه و اله روایت شد که
فرمود: من براي رسانیدن مکارم اخلاق به مردم مبعوث شدم. از امام علیه السّلام روایت شده که فرمود: خداوند پیامبران خود را به
مکارم اخلاق مبعوث فرموده است اینک خود را بیازمائید اگر یکی از آن اخلاق در شما هست خداوند را سپاس گوئید و الا از او
بخواهید تا به شما عطا کند. مکارم اخلاق ده عدد است: یقین، قناعت، بصیرت، شکر، حلم، حسن خلق، سخاوت، غیرت، شجاعت،
مردانگی، در یک روایتی دیگر آمده که حیاء هم از مکارم اخلاق بشمار میرود و هم چنین است صدق و اداء امانت. امام علیه
السّلام فرمود: از آسمان بزرگتر و گرامیتر از این سه چیز نازل نشده است، و آنها عبارتند از تسلیم، نیکی، و یقین. امام علیه السّلام
فرمود: خداوند متعال به آدم وحی فرستاد که من همه گفتهها را در چهار جا جمع میکنم، آدم گفت: بار خدایا آنها را بیان فرمائید
خداوند فرمود: یکی از آنها براي من است و دیگري براي تو و یکی بین من و شما و دیگري بین شما و مردم میباشد. اما آنکه
براي من است باید براي من شریک قائل نشوي و آنکه برایت میباشد بیشتر از اندازه به تو پاداش میدهم، اما آنکه بین من و شما
هست اینکه تو دعا کنی و من اجابت نمایم، و آنکه بین شما و مردم میباشد آنکه هر چه براي خود دوست میداري براي آنها هم
صفحه 240 از 295
دوست بداري و هر چه براي خود نمیپسندي براي مردم هم نپسندي. از امام علیه السّلام پرسیدند بهترین بندگان کدام کسان
میباشند فرمود: کسانی که هر گاه کار خوب میکنند خوشحال میگردند و هر گاه بد کنند استغفار مینمایند، هر ایمان و کفر،
ج 1، ص: 524 گاه چیزي به آنها بدهند سپاسگزار میباشند و هر گاه گرفتار شوند صبر میکنند و هر گاه مورد غضب قرار گیرند
در میگذرند. 77 - رسول اکرم صلی اللَّه علیه و اله فرمود: خداوند به چیزي مانند عقل عبادت نشده است، و عقل کسی کامل
نمیگردد، مگر اینکه در آن شخص ده خصلت باشد، در او امید خیر باشد، مردم از شر او در امان باشند، کارهاي نیک را کم
بداند، اگر چه زیاد انجام دهد، کارهاي نیک دیگران اگر کم هم باشد زیاد بداند، از حاجت خواهان خسته نشود و از طلب علم
ملول نگردد. فقر در نظر او بهتر از توانگري باشد، خواري را بهتر از عزت بداند، از دنیا به زندگی کفاف قناعت کند، دهم! و
نمیدانی دهم چیست و آن این است که هر گاه با کسی برخورد کرد بگوید: او بهتر از من میباشد و پرهیزکارتر است. مردم دو
دسته بیشتر یک دسته بهتر و پرهیزکارتر میباشند و گروهی بدتر بوده هر گاه بهتر از خود را مشاهده کرد براي او تواضع کند و
خود را به او برساند، و هر گاه بدتر از خود را دید در این جا باید بگوید شاید باطن او بهتر از من باشد و امید هست عاقبت او به
سعادت پایان یابد، هر گاه چنین فکر کند بزرگی او بالا میرود و بر اهل زمانش ریاست میکند. 78 - سعد بن ابی خلف گوید:
حضرت ابو الحسن موسی علیه السّلام به یکی از فرزندانش گفت: اي فرزند من متوجه باش که خداوند تو را در معصیتی مشاهده
نکند که از آن نهی کرده است، و به پرهیز از اینکه از اطاعت خدا دست بکشی و از دستورات او سرپیچی کنی همواره در کارها
کوشش داشته باش و خود را مقصر بدان که خداوند را نیکو عبادت نکردهاي. زیرا خداوند متعال را نمیتوان آن طور که شایسته
است عبادت کرد، از مزاح و شوخی دست بردار که نور ایمان را میبرد، مرد را سبک میگرداند، از کسالت و تنبلی و تن پروري
دوري کنید که آنها شما را از دنیا بیبهره خواهند کرد و از آخرت هم سهمی نخواهی داشت. 79 - ابو بصیر گوید: حضرت صادق
علیه السّلام فرمود: اي ابو محمد از ورع و ص: 525 عبادت و اداء امانت دست باز ندارید، و همواره راست
بگوئید و با دوستان خود خوش رفتار باشید و سجده را طول دهید که اینها از سنتهاي گذشتگان میباشند. 80 - انس بن مالک
گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمودند: اي انس خود را پاك نگهدار که خداوند عمرت را دراز میکند، و اگر قدرت
داشته باشی که در شب و روز وضوء داشته باشی این کار را انجام بده. هر گاه این کار را کردي در حال مرگ شهید خواهی مرد،
نماز ظهر را بجاي آور که آن نماز گذشتگان است، مستحبات را زیاد انجام بده تا حافظان نامه اعمال و فرشتگان موکل بر تو شما را
کمک کنند و یاري نمایند. به هر کس برخورد کردي به او سلام کن تا خداوند بر حسنات شما بیفزاید، و در خانه خودت هم سلام
کن تا خداوند برکت دهد، مسلمانان را محترم بدار، و از کوچکان دلجوئی نما، اگر این کارها را بکنی روز قیامت با هم وارد
محشر میگردیم. 81 - علی بن جعفر از برادرش موسی و او از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و
اله فرمود: هر کس در آن چهار خصلت باشد از اهل بهشت میباشد، هر کس به وحدانیت خداوند و رسالت من گواهی دهد،
کسی که خیري به او برسد و بگوید: الْحَمْدُ لِلَّهِ*، و کسی که از گناهش استغفار کند و در هنگام مصیبت بگوید: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ
راجِعُونَ. 82 - سماعه از ابو الحسن موسی علیه السّلام روایت میکند که فرمود: کار خیر را زیاد مشمارید، گناهان کم را اندك
ندانید زیرا همان گناهان کم زیاد میکردند، در نهان از خداوند بترسید، تا در نزد خود حق را احراز کنید، در اطاعت خدا بکوشید
و راست بگویید، امانت را ادا کنید که به سود شما هست و در جایی که روا نیست خود را دخالت ندهید که جریان شما تمام
خواهد شد. 83 - ابن سنان گوید: امام صادق فرمود: رسول خدا در یکی از خطبههایش فرمودند: شما را به بهترین مخلوقات دنیا و
آخرت خبر دهم، هر گاه کسی به شما ص: 526 ظلم کرد از او درگذرید، کسی که رفت و آمد با شما را قطع
کرد شما با او رفت و آمد کنید، کسی به شما بد کرد شما به او نیکی کنید، کسی شما را محروم کرد شما به او احسان نمائید از
دشمنی دوري کنید که او دین را از بین میبرد. 84 - عجلان گوید: امام صادق سلام اللَّه علیه فرمود: در برابر حق از خود گذشت
صفحه 241 از 295
داشته باش، مردم را در مال خود شریک بدان، براي آنها به پسند آنچه را براي خود میپسندي، همواره در یاد خدا باش، از کسالت
و تنبلی دوري کن که پدرم مرا به این وصیت میکردند و پدرش هم او را وصیت مینمود. نماز شب را از دست نده، کسالت و
تنبلی موجب نگردد که شما از نماز شب غفلت کنی، هر گاه سستی کردي حق خداوند را ادا نمیکنی و اگر ملول و افسرده شدي
- حق هیچ کس را ادا نمیکنی، صداقت و پرهیزگاري را فراموش مکن امانت را برگردان و هر گاه وعدهاي دادي خلاف مکن. 85
بکیر گوید: امام صادق سلام اللَّه علیه فرمود: ما شیعیان عاقل خود را دوست میداریم، و میخواهیم آنها با شعور و با فهم، حلیم و
بردبار و صدوق و صبور و با وفا باشند، اگر داراي این صفات برجسته باشند ما آنها را دوست میداریم. بعد از آن فرمودند خداوند
پیامبران را به مکارم اخلاق اختصاص داد اینک هر کس داراي آن اخلاق باشد باید خداوند را سپاسگزار باشد، و اگر داراي آنها
نیست به درگاه خداوند زاري کند تا آن اخلاق را به وي عطا کند. راوي گوید: عرض کردم قربانت گردم آن اخلاق که وصف
فرمودي کدام هستند، امام علیه السّلام فرمود: آنها عبارتند از ورع، قناعت، شکیبائی، سپاسگزاري، بردباري، حیاء، سخاوت،
شجاعت، غیرت، نیکی، راستگوئی و اداء امانت. 86 - عمر بن سعید گوید: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم مرا وصیت
کند فرمود: شما را به ترس از خداوند دعوت میکنم و اینکه ورع و عبادت را از دست ندهید، و بدانید که عبادت بدون ورع و
پرهیزگاري سودي ندارد. همواره به کسی که از خودت پائین هست توجه کن و هرگز به بالا دست نگاه ص:
527 مکن، خداوند در بسیاري از جاها به رسول خود فرمود: مال و فرزندان آنها شما را به شگفت نیاورد، در جاي دیگر فرمود:
دیدگان خود را بطرف کسانی که رزق و برق دنیا را دارند و یا زنان زیادي را در اختیار گرفتهاند توجه ندهید. اگر وقتی نفست تو
را به یکی از اینها متوجه نمود و دنیا را در نظرت زیبا جلوه داد، بدان که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله خوراکش نان جو بود و
شیرینی او خرما اگر پیدا میشد، از شاخه درختان آتش درست میکرد، هر گاه گرفتار مصیبتی شدي از مصیبتهاي آن حضرت
یاد کن که مردم مانند او مصیبت ندیدند. 87 - ابن اسحاق خراسانی گوید: امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: تردید نداشته باشید که
به شک گرفتار میشوید و کافر میگردید، خود را آزاد نسازید که همه چیز را از دست بدهید، با حق به مداهنه عمل نکنید که
زیان خواهید کرد و احتیاط آن است که موضوع را خوب درك کنید. فقه و شعور به شما حکم میکند که گول نخورید و کسی
شما را فریب ندهد، شایستهترین شما در نزد خداوند کسی است که از خداوند اطاعت کند، و فریبکارترین شما آن کسی است که
به خداوند عصیان ورزد، هر کس از خداوند فرمان برد آرامش پیدا میکند و رستگار میشود. کسی که معصیت خداوند را انجام
دهد و نافرمانی کند روزي زیان میکند و پشیمان میگردد، از خداوند یقین بخواهید و دنبال عاقبت کار باشید، بهترین چیزي که
در خانه قلب جاي میگیرد یقین است، اي مردم از دروغ دوري کنید، و بدانید هر کس چیزي را میخواهد دنبال آن میرود و هر
کس میترسد فرار میکند. 88 - حذاء از امام صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمود: شما را به مهمترین واجبات خداوند خبر
دهم، و آنها عبارتند از انصاف، مواسات با برادران براي خداوند، در هر حال یاد خدا بودن، و اگر جایی کار مورد رضایت خدا
پیش آمد آن را انجام دهد و اگر معصیتی پیش آمد آن را ترك گوید. 89 - سلمان فارسی رحمۀ اللَّه علیه گوید: دوست من رسول
خدا صلی اللَّه علیه و اله مرا به ص: 528 هفت چیز وصیت کردند و من در هر حالی که باشم آنها را انجام
میدهم، نخست اینکه همواره به پائینتر از خود نگاه کنم و هرگز به بالاتر از خویش نگاهی نداشته باشم. باید فقراء را دوست
داشته باشم و خود را به آنها نزدیک سازم، و حق را بگویم اگر چه تلخ باشد، با ارحام رفت و آمد کنم اگر چه آنها از من بریده
باشند و اینکه از مردم چیزي نخواهم و همواره به ذکر لا حول و لا قوة الا باللَّه مشغول شوم که این یکی از گنجهاي بهشت
میباشد. 90 - امیر المؤمنین سلام اللَّه علیه فرمود: من دنبال قدر و مقام رفتم و آن را جز در علم ندیدم، اینک علم فرا گیرید تا در
دنیا و آخرت اهمیت پیدا کنید، و کرامت و بزرگواري را هم فقط در تقوي و پرهیزکاري میتوانید بدست آورید اکنون دنبال آن را
بگیرید. مال و ثروت را فقط در قناعت پیدا خواهید کرد، اینک قناعت کنید تا بینیاز شوید راحت و آسایش در آن است که با
صفحه 242 از 295
مردم در کارهاي مختلف آمیزش نداشته باشید و اگر میخواهید آرام زندگی کنید و در دو جهان راحت گردید با مردم کمتر
آمیزش کنید. سلامتی را تنها در اطاعت خداوند میتوانید بدست آورید، اکنون خداوند را اطاعت کنید تا سالم بمانید، خضوع را
هم در پذیرش حق میتوان بدست آورد اینک حق را قبول کنید که پذیرش حق آدمیان را از تکبر و غرور دور میکند. لذت
زندگی را در ترك هواهاي نفسانی دیدم، اکنون اگر میخواهید زندگی خوشی داشته باشید باید هواها را ترك کنید، اگر
میخواهید مردم شما را به خوبی یاد کنند سخاوت داشته باشید تا جامعه از شما به نیکی یاد کند من نعمتهاي دنیا را در این اعمال
دیدم و از آنها لذت بردم. 91 - صفوان گوید: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر کس به خداوند متعال متوسل گردد هدایت
میشود، هر کس بخداوند توکل کند خدا او را کفایت میکند، و هر کس به آن چه خداوند به او روزي کرده قناعت کند خدا او
را بینیاز میسازد، ص: 529 هر کس از خدا بترسد رهائی پیدا میکند. اي بندگان خدا تا آنجا که توانائی دارید
تقوي پیشه کنید و از او اطاعت نمایید و کار را به اهل آن واگذارید تا رستگار شوید و صبر کنید که خدا با صابران است، و مانند
کسانی که خدا را فراموش کردند نباشید که خدا آنها را از خود فراموش خواهد کرد و بدانید که یاران بهشت مانند یاران دوزخ
نیستند، و اصحاب بهشت اهل نجات میباشند. 92 - هشام بن سالم گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که به حمران فرمودند:
اي حمران به کسانی که پائینتر از تو هستند و توانائی آنها از شما کمتر میباشد توجه کنید و به بالاتر از خود هرگز توجه نداشته
باشید، اگر چنان کنی به آنچه در دست داري قناعت خواهی کرد. در این صورت شایستگی زیادت پیدا خواهی کرد و بدان کاري
که از روي یقین انجام میدهی اگر چه کم باشد از عمل زیاد اما بدون یقین بهتر میباشد، و بدان ورعی بالاتر از دوري کردن از
گناهان نیست باید از آزار مؤمنان دست باز دارید و غیبت آنها را نکنید. زندگی گواراتر از حسن خلق نیست، و مالی سودمندتر از
قناعت نخواهد بود و آدمی باید با مال اندکی که زندگی را کفایت میکند بسازد و از تکاثر دست باز دارد، و هیچ جهلی زیان آن
بیشتر از خود خواهی نیست. 93 - رسول اکرم صلی اللَّه علیه و اله فرمود: خوشا به حال آن کس که خلقش پاك و باطنش خوب و
نهانش شایسته و ظاهرش نیکو باشد زیادي مال خود را انفاق کند و از پر حرفی دست بکشد و از خود گذشت داشته باشد و اهل
انصاف بحساب آید. 94 - در حدیث دیگري آمده خوشا بحال آن کس که عمرش طولانی شود و عملش نیکو باشد و آخرت او
هم به خوبی برایش بگذرد، زیرا خداوند از اعمال وي راضی میباشد و واي بر کسی که عمرش طولانی گردد و عملش بد شود و
پایان کارش به زشتی و بدي مبدل گردد، زیرا خداوند بر او غضب کرده است. 95 - سکونی از امام صادق و او از پدرانش علیهم
السّلام روایت میکند که رسول خدا ص: 530 صلی اللَّه علیه و اله فرمود: هر کس وضوي کامل بگیرد و نمازش
را نیکو بجاي آورد و زکاة مالش را هم بدهد و از غضب خود را نگهدارد و زبانش را حفظ کند و براي گناهانش استغفار نماید، و
خاندانش را نصیحت کند، به حقیقت ایمان رسیده و درهاي بهشت براي او باز میشود. 96 - علی علیه السّلام فرمود: خیري در
گفتار نخواهد بود مگر اینکه عمل هم باشد، در چهرهها خیري نیست مگر اینکه باطن او خوب باشد، مالی که در آن بخشش نباشد
خیري در آن وجود ندارد، صداقتی که در آن وفاء نباشد خیري در آن نخواهد بود. فقه بدون ورع و پرهیزکاري سودي ندارد،
صدقه بدون نیت ارزشی ندارد، زندگی بدون سلامتی و تندرستی ارزشی نخواهد داشت، وطنی که در آن امنیت و خوشی نباشد
آن وطن جاي زندگی نیست. 97 - ابو بصیر گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم شیعیانت را براي من وصف کنید، فرمود:
شیعیان ما کسانی هستند صداي آنها از گوشها فراتر نمیرود و غضبش از خودش تجاوز نمیکند، خود را بر دیگران تحمیل
نمیسازد و اگر از گرسنگی بمیرد غیر از برادران خود از کسی سؤال نمیکند. شیعیان مانند سگها زوزه نمیکشند و مانند کلاغها
طمع ندارند، زندگی آنها بسیار سبک است و آنها همواره در حال انتقال میباشند، در اموال شیعیان براي محرومان حقی هست و
آنها به ضعفاء و دردمندان میرسند و با هم مواسات دارند. شیعیان ما در هنگام مرگ بیتابی ندارند و در گورها همدیگر را
زیارت میکنند، گوید: عرض کردم قربانت گردم اینها را در کجا بیابم فرمود: در اطراف زمین و بازارها و خیابانها، آنها همان
صفحه 243 از 295
گونه که خداوند در قرآن فرموده: نزد مؤمنان ذلیل و نزد کافران عزیز میباشند. 98 - علی بن یعقوب گوید: امام صادق علیه السّلام
به من گفتند مردم تو را فریب ندهند زیرا پاداش از جاي دیگر به تو میرسد و به آنها ارتباطی ندارد، روزها را در ایمان و کفر،
ج 1، ص: 531 کارهاي ببیهوده مگذران که حافظان مراقب اعمال تو هستند و کارهاي تو را حفظ میکنند. کارهاي خیر را هرگز
کم ندان که فردا به تو میرسد و خوشحالت میکند و از کار بد هر چه کم باشد دوري کن که فردا تو را بد حال میکند، کار
نیک کن که از هر چیز زودتر بدست تو خواهد رسید و گناهان گذشته را محو خواهد کرد خداوند میفرماید نیکیها بدیها را
میبرند و باید اهل ذکر متوجه باشند. 99 - ابو حمزه ثمالی گوید: از امام سجاد علیه السّلام شنیدم فرمود: هر کس واجبات خداوند
را انجام دهد از بهترین مردمان میباشد، هر کس از حرام دست بکشد عابدترین مردم میباشد و هر کس قناعت کند به آنچه خدا
به او داده است از بینیازترین مردم میباشد. 100 - زهري از امام علیه السّلام روایت میکند که فرمود: واي بر کسی که معتقد به امر
به معروف و نهی از منکر نباشد، هر کس لا اله الا اللَّه بگوید: وارد ملکوت آسمانها نمیشود مگر اینکه عمل صالحی دنبال او بیاید
و کارش در دنیا به شایستگی ختم گردد. دین ندارد هر کس که به امام غیر عادل خضوع کند، دین ندارد کسی که از ظالمی
اطاعت نماید خوار میگردند آن گروهی که به گذشتگان خود افتخار کنند تا آنجائی که قبرها را به هم نشان دهند و به تعداد
قبرها بر هم افتخار نمایند. امام علیه السّلام فرمود: کسی که کار خوب کرده و از کارهاي بد دست کشیده بهتر است از کسی که هم
کار خوب کرده و هم بد، و کسی که هم نیکی کرده و هم بدي بهتر است از کسی که بدي کرده و نیکی ننموده است فرمود توقف
در شبهات بهتر است از فرو رفتن در مهلکات. 101 - یکی از بنی هاشم گوید: از امام علیه السّلام شنیدم هر کس چهار چیز داشته
باشد اسلامش کامل میگردد اگر چه غرق در گناه باشد او را زیان نمیرساند، و آنها عبارتند از صدق، حیاء، حسن خلق و شکر.
-102 مهزم اسدي گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: شیعیان ما کسانی هستند که ص: 532 صداي آنها از
گوشهاي آنها تجاوز نمیکند، علنا بخاطر ما ستایش نمیشوند، و با دشمنان ما ارتباط برقرار نمیکنند، و دوستان ما را دشمن
نمیگیرند، با کسانی که از ما عیبجوئی مینمایند همنشینی نمیکنند. راوي گوید: عرض کردم پس اینهائی که خود را شیعه
میدانند چه میگویند و ما با آنها چگونه رفتار کنیم، امام فرمود: آنها باید پاك گردند و از همدیگر تمیز داده شوند و جابجا
گردند تا حقیقت روشن گردد و پاك از ناپاك معلوم شود. قحطیها آنها را فانی میکنند، و طاعونها آنان را هلاك میسازند
اختلافات آنها را از هم پراکنده میکند، شیعیان ما کسانی هستند که مانند سگها زوزه نمیکشند، و مانند کلاغها طمع ندارند و
اگر از گرسنگی بمیرند سؤال نمیکنند. گوید: عرض کردم اینها را کجا طلب کنم فرمود: آنها را در اطراف زمین بجوي آنان از
نظر زندگی سبک بار هستند و از جایی بجاي دیگر انتقال پیدا میکنند، آنها هر گاه در جایی حضور پیدا کنند شناخته نمیگردند
و اگر غیبت کنند کسی از آنها سؤال نمیکند. اگر بیمار شوند کسی از آنها عیادت نمیکند و اگر زن بخواهند کسی به آنها زن
نمیدهد، اگر منکري را دیدند او را انکار مینمایند، اگر جاهل آنها را مورد خطاب قرار دهد و یا آنها را استهزاء کند بر او سلام
مینمایند. اگر صاحب حاجتی از آنها حاجت خود را بخواهد بر او ترحم میکنند آن جماعت در موقع مرگ حزن و اندوهی
ندارند، در قبرها به دیدن یک دیگر میروند، اگر چه آنها در شهرهاي گوناگون زندگی مینمایند ولی دلهاي آنان با هم یکی
میباشد. 103 - موسی بن جعفر علیه السّلام از پدرانش روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: اگر پدر و مادرت
دو سال راه از تو دور باشند نزد آنها برو و به آنها نیکی کن، اگر ارحام تو یک سال از تو دور میباشند از آنها دیدن نما، اگر
بیماري به فاصله یک میل از تو دور است از وي عیادت کن. اگر جنازهاي به اندازه دو میل از تو فاصله دارد، براي تشییع جنازه او
بروید، و ص: 533 اگر مظلومی به فاصله سه میل از تو زندگی میکند به داد آن برس، استغفار را فراموش نکنید
که آن شما را نجات میدهد. رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: خوشا بحال کسانی که قبل از همه در سایه عرش خداوند قرار
میگیرند گفته شد: یا رسول اللَّه آنها کدام افراد هستند، فرمود: آنها کسانی هستند که هر گاه حق را بشنوند قبول میکنند، و هر
صفحه 244 از 295
گاه از آنها سؤال کنند پاسخ میدهند. آنها حق را ظاهر میکنند و در جایش بذل مینمایند آنها در باره مردم آن گونه حکم
میکنند که در باره خود حکم کردهاند، این گونه جماعت قبل از همه در سایه عرش خدا قرار میگیرند. رسول خدا صلی اللَّه علیه
و اله فرمود: به ما خانواده هفت چیز داده شده که به هیچ کس عطا نشده است نه گذشتگان و نه آیندگان به آن رسیدهاند، آنها
عبارتند از: صباحت، فصاحت، سماحت، شجاعت، علم، عمل، و محبت در میان زنها. علی علیه السّلام فرمود: از رسول خدا صلی
اللَّه علیه و اله پرسیدند آن چیست که شیطان را از ما دور میکند فرمود: روزه چهره شیطان را سیاه میکند، صدقه کمر او را
میشکند، محبت در راه خدا و مواظبت بر کارهاي شایسته کمر او را قطع میکند و استغفار کردن او را میزند. رسول خدا صلی
اللَّه علیه و اله فرمود: امت خود را به پنج چیز وصیت میکنم: سخن حق را گوش دهند، از خدا اطاعت کنند، از کفر به اسلام
هجرت نمایند، جهاد داشته باشند، و با جماعت حرکت کنند، هر کس مردم را به جاهلیت دعوت کند در یکی از گودالهاي جهنم
قرار میگیرد. 104 - فاطمه دختر امام حسین علیه السّلام از پدرش از امیر المؤمنین علیه السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی
اللَّه علیه و اله فرمود: هر کس چهار خصلت داشته باشد به خیر دنیا و آخرت رسیده و حظ خود را بدست آورده است. ورعی که او
را از ارتکاب به حرام باز دارد، حسن خلقی که بوسیله آن در میان مردم زندگی کند حلمی که بوسیله آن نادانها را از خود دور
سازد، و زن شایستهاي که ص: 534 در کارهاي دنیا و آخرت او را یاري دهد. 105 - محمد بن جعفر از پدرش و
او از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: رأس همه کارها سه چیز است حق را بطرف
دادن و انصاف داشتن، مواسات با برادران و در هر حال یاد خدا کردن. 106 - علی بن حمزه علوي از امام رضا علیه السّلام و او از
پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: حسبی مانند تواضع نیست، کرمی بالاتر از تقوي
وجود ندارد عملی مانند نیت نخواهد بود، رسول خدا فرمود: حب انسانی ثروت اوست، و مروت او عقل وي هست، و شرفش حلم
او میباشد و بزرگواریش تقواي او هست. 107 - اسحاق بن جعفر از برادرش موسی علیه السّلام روایت میکند که پدرم فرمود: بهتر
از راستی گوینده آن است، و بهتر از نیکی بجاي آوردن آن میباشد بعد از آن فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمودند: من
براي مکارم اخلاق و رسانیدن بهترین آنها مبعوث شدهام و نیز فرمود به پایان رسانیدن کار نیک بهتر از شروع کردن آن است.
-108 محمد بن صدقه از امام موسی و او از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: امت من
همواره در خیر هستند مادامی که به هم محبت میکنند و نماز برپا میدارند و زکاة میدهند و مهمانی میکنند، و اگر این کارها را
ننمایند، مبتلا به قحطی و خشکسالی میشوند. 109 - ابو عبیده حذاء گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: شما را به مهمترین
واجبات خداوند مطلع سازم گفتم: بفرمائید فرمود: مهمترین آنها این است که در هنگام داوري حق را بطرف خود بدهی و با
برادران خود در مالت مواسات کنی و همواره یاد خدا باشی و ذکر بگوئی. مقصود این نیست که همیشه سبحان اللَّه و یا الحمد للَّه و
یا لا اله الا اللَّه بگوئی اگر چه اینها هم ذکر هستند ولی مقصود از ذکر آن است که هر گاه به حرامی رسیدي دست از آن باز داري
110 - ابن ابی یعفور گوید: امام صادق سلام اللَّه و از خداوند اطاعت کنی و اوامر او را انجام دهی. ص: 535
علیه فرمود: کمال مؤمن در سه خصلت میباشد: درك مسائل دینی، صبر در برابر مشکلات و عقل معاش و زندگی. 111 - ابو
کهمس گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم کدام یک از اعمال بعد از معرفت بهتر است فرمود: بعد از معرفت چیزي مانند
نماز نیست و بعد از نماز هم زکاة میباشد، و بعد از آن روزه و بعد از آن حج میباشد ولی آغاز و انجام همه اینها معرفت ما هست.
بهترین اعمال بعد از اینها مواسات و بذل مال براي برادران است که خداوند بندگان خود را به آن آزموده است، و بعد از آن حج
خانه خدا میباشد که هر کس هر سال حج بجاي آورد فقر از او برداشته میگردد و ثروت بطرف او جلب میشود. یک نماز واجب
در نزد خداوند از هزار حج و هزار عمره مقبوله بهتر است، و حج خانه از انفاق هزاران درهم و دنیا را فضل است، سوگند بخدائی
که محمد را به راستی برانگیخت و او را براي بشارت و انذار مبعوث فرمود: برآوردن یک حاجت مسلمان و رفع پریشانی از او از
صفحه 245 از 295
حج هم بهتر میباشد. بعد از آن فرمود: از خداوند بترسید و خسته نشوید و از کارهاي خیر ملول نگردید و کسالت پیدا نکنید، خدا
و رسولش از شما بینیاز هستند و به شما احتیاجی ندارند، شما همه به خداوند نیاز دارید و خداوند میخواهد شما با این اعمال مقام
پیدا کنید و وارد بهشت شوید. 112 - سیف از حضرت صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمود: هر کس را خداوند از ذلت
معصیت بیرون کند و به عزت تقوي بکشاند او را از همه چیز بینیاز میگرداند و بر همگان عزت میدهد و بدون داشتن مال و
عشیره به او سروري میدهد. هر کس از خداوند بترسد خدا همه چیز را از او میترساند، و هر کس از خداوند نترسد از همه کس
خواهد ترسید، هر کس به زندگی اندك قناعت کند خداوند به عمل اندك او راضی خواهد شد هر کس دنبال مال حلال برود
زندگی ص: 536 بر او آسان میگردد و به خوشی میگذراند. هر کس مال و منال دنیا را ترك گوید و دنبال
جمع آوري ثروت و جاه و مقام نباشد خداوند قلب او را پر از حکمت میکند و زبانش را به حکمت میگشاید و عیبهاي دنیا را
به او نشان میدهد و بیماریها و داروهاي آن را به وي تعلیم میکند و او را از دنیا سالم بیرون میسازد. 113 - امام حسن عسکري
علیه السّلام فرمود: سخاوت مقدار معینی دارد و اگر بر آن افزوده گردد اسراف است، احتیاط اندازه دارد و اگر از آن گذشت ترس
حساب میشود میانه روي محدود میباشد و اگر از آن تجاوز کرد بخل بحساب میآید. شجاعت اندازهاي دارد و اگر از آن
گذشت بیباکی تلقی میگردد، فرمود: از ادب آن است که هر چه از دیگران بد میدانی از آن دوري کنی فرمود: هر کس ورع
جزء طبیعتش باشد و نیکی از وي آشکار گردد دشمنانش از وي ثنا خواهند گفت و با ذکر جمیل و نام نیک در دژي استوار قرار
خواهد گرفت و بر دشمنانش پیروز خواهد شد. 114 - نصر بن کثیر گوید: من و سفیان ثوري خدمت امام صادق علیه السّلام
رسیدیم، گفتم ما قصد خانه خدا را کردیم اینک دعائی به ما تعلیم کنید تا آن را بخوانیم، فرمود: هنگامی که به خانه خدا رسیدي
دست بر دیوار خانه بگذار و بگو: یا سامع الفوت و یا سامع الصوت، و یا کاسی العظام بعد الموت. بعد از آن هر چیز میخواهی دعا
کن، در اینجا سفیان چیزي به او گفت که من نفهمیدم، در جواب او فرمود: اي سفیان هر گاه از چیزي خوشحال شدي بسیار بگو
الحمد للَّه و هر گاه از چیزي ناراحت شدي بسیار بگو لا حول و لا قوة الا باللَّه و هر گاه روزیت تاخیر افتاد استغفار کن. معافا گوید:
از ابو جعفر طبري روایت شده هنگام شنیدن این حدیث قلم و کاغذ طلبید و این دعا را از حضرت صادق یاد داشت کرد و این یک
ساعت قبل از درگذشت او بود گفته شد در این حالت هم مینویسی گفت: سزاوار است آدمی تا هنگام مرگ علم را از دست
115 - ربیعۀ بن کعب گوید: یکی از روزها رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله به من فرمودند اي ندهد. ص: 537
کعب تو هفت سال به من خدمت کردي آیا چیزي از من نمیخواهی، گفتم یا رسول اللَّه اندکی مهلت دهید تا در این باره فکري
بکنم، روز بعد بار دیگر خدمت آن حضرت رسیدم. در این هنگام پرسیدند حاجت خود را بگو عرض کردم یا رسول اللَّه از
خداوند بخواه تا مرا در بهشت با شما همنشین کند، رسول خدا فرمود: که تو را به این حاجت راهنمائی کرد، عرض کردم کسی این
را به من یاد نداده است. من خود در این باره فکر کردم که اگر از شما مالی بخواهم مال از بین میرود، و اگر از شما عمري
طولانی و یا فرزندان زیاد بخواهم عاقبت خواهیم مرد، ربیعه گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله مدتی درنگ کرد و بعد فرمود:
از خدا این را خواهم خواست، ولی شما هم زیاد سجده کنید و مرا یاري نمائید. ربیعه گوید: از رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله
آتش میگوید: اي خدا او را از من در پناه ،« أسأل اللَّه الجنۀ و اعوذ به من النار » : شنیدم فرمود: هر بندهاي که روزي هفت بار بگوید
خود قرار بده تا از من گزندي و آسیبی نبیند. گفت: از آن حضرت شنیدم فرمود: هر کس پنج چیز داشته باشد عذري در ترك
اعمال آخرت ندارد، زن صالح و شایستهاي که او را در امور دین و دنیا کمک کند، فرزندان نیکوکار، زندگی در شهر خودش
اخلاقی که بتواند با مردم زندگی کند، و محبت اهل بیت من. گوید: شنیدم فرمود: از مردم امیدي نداشته باشید تا بینیاز گردید،
اگر طمع کنید فقیر میگردید، هر گاه نماز میخوانی نمازي بخوان که گویا آخرین نماز میباشد، کاري نکن که بعد عذرخواهی
کنی، از آن جناب شنیدم فرمود: بعد از من فتنهها پیدا خواهند شد و شما در این هنگام با علی حرکت کنید. امام صادق علیه السّلام
صفحه 246 از 295
فرمود: هر کس راست بگوید و زبانش پاك گردد، و نیتش نیکو شود بر عمرش افزوده میگردد و هر کس با خاندانش به نیکی
116 - در یک حدیث از امام صادق علیه السّلام وارد شده که فرمود: رفتار کند روزیش زیاد میشود. ص: 538
امیر المؤمنین سلام اللَّه علیه بیست و چهار کلمه فرمودهاند که ارزش هر یک از آنها به اندازه وزن آسمانها و زمین میباشد علی
علیه السّلام فرمودند: خداوند رحمت کند کسی را که بشنود و آن را حفظ کند، و مردم را راهنمائی نماید و خود هم آن را مورد
عمل قرار دهد، و دنبال راهنما برود و نجات پیدا کند، به خداوند نظر داشته باشد و از گناهش بترسد، از خالص مالش قبل از خود
بفرستد و کارهاي شایسته انجام دهد. چیزي براي خود ذخیره کند و از محذورات دوري نماید، با مقصود تیري بطرف هدف بزند،
و عوض بگیرد، با هواي نفس جنگ کند و آرزوها را دروغ بداند، از آمال و هوس کنارهگیري کند و عمل خود را مرتب نماید.
صبر را در زندگی مورد عمل قرار دهد و تقوي را وسیله مرگش حساب کند، آنچه در دل دارد در ظاهر همان را ابراز کند، و به
کمترین چیزي که میداند، اکتفاء نماید، از راه روشن حرکت کند و طریق صاف و هموار را به پیماید، از فرصتها استفاده نماید و
قبل از رسیدن مرگ خود را براي مرگ آماده کند و از عمل خود زاد و توشه بردارد. 117 - امام صادق علیه السّلام فرمود: از
آسمان چیزي گرانبهاتر و کمتر از این سه چیز نیامده است، تسلیم، نیکی، و یقین. 118 - امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: در هنگام
ظهور فتنه مانند بچه شتر باشید نه کمري دارد که از آن بار بکشند و نه شیري دارد که آن را بدوشند. علی علیه السّلام فرمود: صبر
از شجاعت ناشی میگردد، زهد ثروت بشمار میرود، ورع و پرهیزکاري سپري است که آدمیان را نگه میدارد، رضا و خوشنودي
بهترین همنشین میباشد علم میراثی شریف است، ادب زیوري است که آدمیان را آرایش میدهد. اندیشه آئینهاي روشن میباشد،
سینه عاقل صندوق راز او هست، چهره باز دامی است که آدمیان را جلب میکند و دوست انسان میکند، مسالمت با مردم ایمان و
کفر، ج 1، ص: 539 عیبها را میپوشاند صدقه داروئی است که آدمی را بهبودي میبخشد، اعمال بندگان در دنیا مقابل آنها در
آخرت قرار خواهد گرفت. 119 - از علی علیه السّلام سؤال شد خیر چیست، فرمود: خیر آن نیست که مال و فرزندت زیاد گردد
ولی خیر آن است علم و عملت زیاد گردد، و حلمت افزون شود، و با عبادت خداوند به مردم مباهات کنی اگر کار نیک کردي
سپاسگوئی و اگر بد کردي استغفار کنی. در دنیا خیر فقط براي دو نفر میباشد، مردیکه مرتکب گناه شده است و با استغفار آن را
جبران میکند، و مردیکه به کارهاي نیک شتاب دارد، عملی که توام با تقوي باشد کم نیست، و چگونه کم خواهد بود آن عملی
که مورد قبول قرار میگیرد. 120 - علی علیه السّلام فرمود: مالی محکمتر از عقل نیست خودخواهی آدمی را به تنهائی میکشاند و
از همگان دور میکند، عقلی مانند تدبیر نیست، کرمی مانند تقوي نخواهد بود، همنشینی مانند حسن خلق براي آدمی نمیباشد و
ارثی مانند ادب نیست. توفیق بهترین راهنماي آدم است، و عمل صالح بالاترین تجارت میباشد، پاداش کارها بهترین سود بحساب
میآید، بهترین ورع آن است که انسان در هنگام شبهات از ورود در آن خودداري کند و زهدي مانند خودداري از حرام نیست.
دانشی مانند تفکر و اندیشه نخواهد بود، عبادتی مانند اداء واجبات نیست، ایمانی مانند حیاء و صبر نخواهد بود، تواضع بهترین
حسب است، و شرفی مانند علم نیست، مشورت در کارها استواري و اطمینان میآورد و پشت آدمی را محکم میکند. 121 - علی
علیه السّلام فرمود: خوشا بحال کسی که خود را حقیر و کوچک بداند و دنبال کسب پاك برود و باطنش صالح و شایسته باشد و
اخلاقش نیکو گردد، زیادي مالش را انفاق کند و پر حرفی ننماید، مردم از شر او در امان باشند با سنت ص: 540
رفتار کند و دنبال بدعتها نرود. 122 - امیر المؤمنین سلام اللَّه علیه فرمود: هر کس داراي چهار چیز باشد از چهار چیز محروم
نمیگردد، هر کس موفق به دعا شد از اجابت محروم نمیگردد، هر کس به توبه موفق شد از قبول اعمال محروم نمیشود. هر کس
موفق به استغفار شد از آمرزش محروم نمیشود، هر کس توفیق شکر و سپاس یافت از افزایش نعمت محروم نخواهد شد خداوند
براي هر یک از اینها در قرآن مجید آیهاي نازل کرده و در باره دعا فرموده: مرا بخوانید تا اجابت کنم، در باره استغفار گفته: هر
کس کار بدي بکند و یا به خود ستم روا دارد ولی بعد از آن استغفار کند خداوند را آمرزنده و مهربان خواهد یافت و در باره شکر
صفحه 247 از 295
فرمود: اگر شاکر باشید و سپاسگزاري کنید من بر روزي شما خواهم افزود، و در باره توبه میفرماید: توبه براي کسانی هست که
- کارهاي زشت میکنند و آن کارها را از روي جهالت انجام میدهند و بعد توبه میکنند خداوند توبه آنها را قبول میکند. 123
علی علیه السّلام فرمود: جود و بخشش عرض و آب روي آدمی را نگه میدارد، حلم و بردباري دهان سفیه و نادان را میبندد، عفو
و درگذشت زکاة پیروزي میباشد، مشورت خود یک راهنما هست و کسی که خود را بینیاز میداند در مخاطره است. صبر و
شکیبایی با گردش شب و روز مبارزه میکند، جزع و بیتابی آدمی را تباه مینماید، بهترین ثروت ترك آرزوها هست، چه قدر
عقلها که اسیر هواي نفس هستند، تجربه اندوختن خود موفقیت میباشد، محبت خویشاوندي است که از آن میتوان استفاده کرد
و افسردهها را محل اطمینان ندانید. 124 - کثرت سکوت هیبت آدمی را زیاد میکند، انصاف رفت و آمدها را زیاد میگرداند، با
احسان قدر و مقامها معلوم میشوند، با تواضع نعمتها تمام میگردند، با تحمل مخارج زندگی بزرگی معلوم میشود، با سیرت
125 - امیر نیکو و روش خوب دشمنان مقهور میگردند، با درگذشت از نادان یاوران زیاد میشوند. ص: 541
المؤمنین علیه السّلام فرمود: مؤمن در چهرهاش شادمان و خوشحال و در دل اندوهگین است، دلش بسیار باز میباشد، در نزد خود
از همه حقیرتر است برتريجوئی را دوست نمیدارد و از بدگوئی دوري میکند. او اندوهی طولانی دارد، همتش بسیار عالی
میباشد، زیاد سکوت میکند، اوقاتش همیشه مشغول است، سپاسگزار و صبور میباشد، همواره در فکر فرو رفته، با هر کس
دوستی نمیکند، اخلاقش نرم است و سختگیر نیست، از سنگ محکمتر است و از بندهاي کوچکتر میباشد. 126 - علی علیه
السّلام فرمود: شرفی بالاتر از اسلام نیست، عزتی برتر از تقوي نخواهد بود، پناهگاهی محکمتر از ورع نیست، شفیعی موفقتر از توبه
نمیباشد، گنجی بینیازتر از قناعت وجود ندارد، خوشنودي به روزي کفاف فقر را میبرد. هر کس به اندازه زندگی داشته باشد و
به آن بسنده کند در راحتی و آسایش بسر خواهد برد، حرص و هوي کلید سختی و مشقت هستند و آدمی را گرفتار مشکل
- میکنند، حرص و تکبر و حسد خويهائی هستند که آدمیان را گرفتار گناه میکنند، و شر هم جامع همه عیبها میباشد. 127
علی علیه السّلام فرمود: هر گاه در مردي خوي زیبائی مشاهده کردید دقت کنید که او خويهاي دیگري هم دارد. 128 - علی علیه
السّلام فرمود: براي رسیدن به اخلاق حمیده خود را آماده کنید، و در این باره تعصب به خرج دهید، حقوق همسایگان را حفظ
کنید، به ذمهها و عهدها وفادار باشید با نیکیها همراهی کنید و با متکبران همراهی نداشته باشید و از آنها اطاعت نکنید. همواره
دنبال فضل بروید و از ستم و تعدي دست باز دارید، کشتن را بزرگ بشمارید، و به مردم حق بدهید، خشم خود را فرو نشانید و در
زمین از فساد دوري کنید، و بنگرید که بر ملتهاي گذشته در اثر کارهاي زشت چه گذشت و بر سر آنها چه آمد. در زندگی آنها
مطالعه کنید و بديها و خوبیهاي آنها را مورد دقت قرار ص: 542 دهید، و بترسید از اینکه مانند آنها باشید، هر
گاه در حالت آنها مطالعه کردید بنگرید آنها از چه راهی به عزت رسیدند و چگونه خوار شدند و نابود گردیدند. شما از مطالعه
حالات آنها دریابید که چگونه دشمنان از آنها دور شدند و عافیت و آسایش براي آنها پیش آمد، و نعمتها براي آنها فراهم آمد و
رشته محبت بین آنها کشیده شد و افتراق آنها مبدل به اتحاد گردید و همه با هم دوست شدند و متحد گردیدند. آن جماعت از
همدیگر بهرهها بردند و همدیگر را به کار نیک توصیه کردند و از افتراق دوري نمودند و همدیگر را سست و ناتوان نساختند
حسدها و کینهها و دشمنیها از میان آنها رخت بربست و دستهاي نفاق و عناد به وحدت گرائید و با یک دیگر هم دست شدند.
-129 زیاد بن منذر گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: هنگامی که خداوند با موسی بن عمران علیه السّلام سخن گفت موسی عرض
کرد: بار خدایا پاداش کسی که گواهی دهد من رسول تو هستم و تو با من سخن گفتی چیست. خداوند فرمود: اي موسی ملائکه
نزد او میآیند و او را به بهشت من مژده میدهند، موسی عرض کرد: بار خدایا پاداش کسی که مقابلت بیاید و نماز بگذارد چیست.
خداوند فرمود: با فرشتگان خود هنگامی که او رکوع و سجود میکند و یا قیام مینماید و مینشیند مباهات میکنم و او را عذاب
نخواهم کرد، موسی گفت: بار خدایا پاداش کسی که براي رضاي تو یک فقیر و مستمندي را اطعام کند چیست. خداوند فرمودند:
صفحه 248 از 295
دستور میدهم منادي فریاد بزند و روز قیامت به گوش همه برساند که فلان فرزند فلان از دوزخ آزاد شد، موسی عرض کرد بار
خدایا پاداش کسی که صله رحم بجاي آورد چیست. خداوند فرمود: اي موسی مرگ او را به تاخیر خواهم انداخت و سکرات
مرگ را بر او آسان خواهم گرفت و خازنان بهشت او را فریاد میزنند که بطرف بهشت بیائید و از هر دري که میخواهید وارد
شوید موسی عرض کرد بار خدایا ص: 543 جزاي کسی که مردم را اذیت نکند و نیکی نماید چیست. خداوند
فرمود: اي موسی آتش با او گفتگو میکند و میگوید مرا به تو راهی نیست، موسی گفت بار خدایا پاداش کسی که تو را با زبان و
قلب دوست بدارد چیست. خداوند فرمود: اي موسی او را روز قیامت در سایه عرش خود قرار میدهم و در جوار خود جاي
میدهم، موسی گفت: بار خدایا پاداش کسی که آیات تو را در نهان و آشکارا تلاوت کند چیست. خداوند فرمود: اي موسی او
مانند برق از صراط عبور میکند، موسی گفت: پاداش کسی که بر اذیت و آزار مردم صبر کند چیست. خداوند فرمود: او را در
سختیهاي روز قیامت یاري میکنم، موسی عرض کرد: بار خدایا پاداش کسی که از ترس تو اشک بریزد چیست. خداوند فرمود: اي
موسی صورت او را از آتش جهنم حفظ میکنم و از سختیهاي روز قیامت و از وحشتهاي آن او را نگه میدارم، موسی عرض
کرد بار خدایا پاداش کسی که در مصیبتها صبر کند و فرمان تو را اجراء کند چه خواهد بود. خداوند فرمود: اي موسی براي هر
نفسی در بهشت درجهاي خواهد داشت، و هر درجهاي از دنیا و هر چه در آن است بهتر میباشد، موسی عرض کرد بار خدایا
پاداش کسی که در واجبات تو صبر کند چیست. خداوند متعال فرمود: اي موسی براي هر واجبی که او انجام میدهد یکی از
درجات بلند را به او خواهم داد، موسی عرض کرد بار خدایا پاداش کسی که در تاریکیهاي شب به طاعت تو مشغول گردد چیست.
خداوند فرمود: به او روز قیامت روشنائی همیشگی خواهم داد و به او حسنات زیادي به اندازه کسانی که در تاریکی شب و
روشنائی ماه و ستارگان بر او میگذرند عطا میکنم موسی عرض کرد بار خدایا پاداش کسی که از معصیتهایت دست نکشد
چیست. ص: 544 خداوند فرمود: اي موسی نامه اعمال او را از پشت سرش بدست چپ او میدهم موسی عرض
کرد بار خدایا کسی که زنا دهد چه پاداشی دارد. خداوند فرمود: اي موسی روز قیامت گرفتار دودي میشود که بدبوتر از مردار
است و او را به همه نشان میدهند، موسی عرض کرد خداوندا پاداش کسی که اطاعتکنندگان تو را دوست بدارد چیست. خداوند
فرمود: اي موسی او را بر آتش خود حرام میکنم، موسی گفت: بار خدایا کسی که همواره زبانش در ذکر تو مشغول میباشد و به
درگاه تو تضرع دارد چیست. خداوند فرمود: اي موسی او را در سختیهاي آخرت یاري خواهم کرد، موسی عرض کرد خدایا جزاي
کسی که یک مؤمنی را از روي عمد بکشد چیست. خداوند فرمود: روز قیامت به او توجه نخواهم کرد و از گناه او نمیگذرم،
موسی عرض کرد بار خدایا پاداش کسی که یک کافري را به اسلام دعوت کند چیست. خداوند فرمود: اي موسی او را روز قیامت
مخیر میکنم هر کس را میخواهد شفاعت کند، موسی گفت بار خدایا پاداش کسی که مسلمانی را به اطاعت تو فرا خواند و از
معصیت تو باز دارد چه خواهد بود. خداوند فرمود: اي موسی روز قیامت او را با متقین محشور خواهم کرد، موسی گفت: بار خدایا
پاداش کسی که نماز را در وقت خود بخواند و چیزي او را از نماز باز ندارد چیست. خداوند فرمود: اي موسی هر چه بخواهد به او
میدهم و بهشت خود را به او میبخشم، موسی گفت: بار خدایا پاداش کسی که از یتیمی سرپرستی کند چیست. خداوند فرمود:
روز قیامت او را در سایه عرش خود جاي میدهم، موسی گفت: پاداش کسی که از ترس تو وضوي خود را کامل کند چیست.
خداوند فرمود: روز قیامت او را محشور میکنم در حالی که چهرهاش میدرخشد، موسی گفت: بار خدایا پاداش کسی که ماه
رمضان براي مردم روزه ص: 545 میگیرد چیست. خداوند فرمود: اي موسی ثواب او مانند کسی است که اصلا
روزه نداشته است، موسی گفت: بار خدایا پاداش کسی که روزها روزه میگیرد و فقط تو را در نظر دارد چیست. خداوند فرمود:
اي موسی بهشت من براي او میباشد، و او را از هر ترسی و وحشتی در امان قرار میدهم و از آتش نجات میدهم. 130 - موسی بن
اسماعیل از پدرش و او از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: محبت و احسان از
صفحه 249 از 295
بزرگواري است، حلم و بردباري به آدمی زینت میدهد، و صبر بهترین مرکبی است که آدمیان بر آن سوار میشوند.
39 در عدالت
-1 احمد بن عامر از امام رضا علیه السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: هر کس با مردم معامله کند و به
آنها ستم روا ندارد، با آنان سخن بگوید و مرتکب دروغ نگردد به آنها وعده دهد اما خلاف نکند، این شخص در مردانگی کامل
و در عدالت صریح میباشد در اینجا برادري با او لازم میگردد و غیبت او حرام میشود. 2- عبد اللَّه بن سنان گوید: امام صادق
علیه السّلام فرمود: هر کس در او سه خصلت باشد آن خصلتها موجب میشوند که چهار چیز در مورد او مراعات شود، کسی که
هر گاه سخن بگوید دروغ بر زبان جاري نکند و هر گاه با آنها آمیزش میکند ستم روا ندارد. هر گاه به آنها وعده میدهد خلف
وعده نداشته باشد، در اینجا لازم است که عدالت او در میان مردم آشکار گردد و مردانگی وي بر همه معلوم شود، و غیبت او بر
3- ابراهیم بن زیاد کرخی گوید: امام همگان حرام میگردد و برادري با او بر همه لازم میشود. ص: 546
صادق علیه السّلام فرمود: هر کس پنج نماز شبانه روز را با جماعت بخواند به او حسن ظن داشته باشید و شهادتش را قبول کنید.
-4 علقمه گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم یا ابن رسول اللَّه بفرمائید شهادت کدام شخص قبول میگردد و شهادت
کدام کس پذیرفته نمیشود، فرمود: اي علقمه هر کس بر فطرت اسلام بود شهادت او مورد قبول است. گوید: عرض کردم شهادت
کسی که در گناهان فرو رفته قبول میشود فرمود: اي علقمه اگر شهادت گناهکاران قبول نشود پس باید در شهادت دنبال پیامبران
و اوصیاء آنها علیهم السّلام رفت زیرا آنها معصوم هستند و گناه نمیکنند. هر گاه با چشم خود از شخصی گناه مشاهده نکردي، و
یا دو نفر به گناه او شهادت ندادهاند او از اهل عدالت است و شهادتش مورد قبول میباشد اگر چه او در حقیقت گناهکار باشد و
هر کس غیبت او را بکند از ولایت خدا خارج شده و به ولایت شیطان میرسد. پدرم از پدرانش علیهم السّلام روایت میکرد که
رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: هر کس از مؤمنی راجع به صفتی که در او هست غیبت کند خداوند آنها را در بهشت با هم
جمع نمیکند و هر کس از مؤمنی به دون ارتکاب گناهی غیبت کند پرده عصمت بین آنها از هم قطع میگردد و غیبتکننده
گرفتار آتش میگردد و همواره در آن جاي بد میماند. علقمه گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم یا ابن رسول اللَّه مردم
ما را بکارهاي بزرگی نسبت میدهند و از این جهت سینههاي ما تنگ شده است، امام علیه السّلام فرمود: اي علقمه رضایت مردم را
نمیتوان بدست آورد، زیرا زبانهاي آنها قابل ضبط نیست و هر چه بخواهند میگویند. شما چگونه میتوانید از دست و زبان مردم
سالم بمانید در صورتی که پیامبران هم از آن سالم نماندند و حجتهاي خداوند از زخم زبانها آسوده نبودند مگر آنها نگفتند که
یوسف علیه السّلام تصمیم به زنا گرفت. ص: 547 مگر آنها نگفتند ایوب مرتکب گناه شد مگر آنها نبودند که
گفتند داود علیه السّلام دنبال پرندهاي گرفت و به زنی نگاه کرد و عاشق او شد، و بعد شوهرش را به جبهه مقدم جنگ فرستاد و او
کشته شد و سپس با زنش ازدواج کرد. آیا آنها موسی علیه السّلام را متهم نکردند که او عنین است و او را آزار و اذیت کردند تا
آنگاه که خداوند او را از اتهامات آنها تبرئه کرد، در حالی که موسی در نزد خداوند بسیار مقرب و موجّه بودند، مگر آنها همه
پیامبران را به جادوگري متهم نکردند و آنها را اهل دنیا ندانستند. مگر مردم مریم دختر عمران را متهم نساختند که او از مرد نجاري
بنام یوسف باردار شده است مگر آن مردم نبودند که محمد صلی اللَّه علیه و اله را شاعري دیوانه میدانستند و نگفتند که او عاشق
زن زید بن حارثه شده است و با او ازدواج کرده. مگر در روز جنگ بدر نگفتند که پیامبر از غنیمت براي خود یک قطیفه سرخ
برداشته است تا آن گاه که خداوند آن قطیفه را ظاهر کرد و رسول خود را تبرئه ساخت و در قرآن مجید فرمود: هیچ پیامبري
خیانت نمیکند و هر کس خیانت کند روز قیامت با همان محشور میگردد. مگر آنها رسول خدا را متهم نکردند که از روي هوي
نفس پسر عموي خود علی را به عنوان رهبر معرفی کرده تا آنجا که خداوند آنها را تکذیب کردند و فرمودند: پیامبر از روزي هوي
صفحه 250 از 295
نفس سخن نمیگوید و هر چه اظهار میکند از وحی میباشد. مگر آنها رسالت آن جناب را تکذیب نکردند تا هنگامی که
خداوند آیهاي نازل کرد و فرمود: پیامبران قبل از تو هم تکذیب شدند و آنها بر این تکذیبها صبر کردند و آزار و اذیت دیدند تا
نصرت ما براي آنها رسید. یکی از روزها رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: شب گذشته مرا به آسمانها بردند آنها گفتند او
شب گذشته را در بسترش بود و حالا میگوید به آسمانها رفتهام، آنها در باره اوصیاء بیش از اینها سخن گفتهاند. مگر آنها نبودند
که سید اوصیاء را متهم به گرفتن حکومت و سلطنت ص: 548 میکردند گفتند او فتنهانگیزي میکند و آرامش
مردم را بر هم میزند و خون مسلمانان را میریزد، تا جایی که خالد بن ولید را امر کردند تا گردن او را بزند. مگر علی علیه السّلام
را متهم نکردند که میخواهد با دختر ابو جهل ازدواج کند و فاطمه را آزار دهد، و رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله بالاي منبر از وي
به مسلمانان شکایت کرد و گفت علی میخواهد با دختر دشمن خدا ازدواج کند و فاطمه را آزار دهد، و اینک هر کس فاطمه را
آزار دهد مرا آزار داده است و هر کس او را خوشحال کند مرا خوشحال کرده است. بعد از این امام صادق علیه السّلام فرمود: اي
علقمه گفتههاي مردم در باره علی علیه السّلام شگفتآور است گروهی او را خداي معبود میدانند و کسانی او را بنده گناهکار
بشمار میآورند ولی او از کسانی که به خدائیش معتقد بودند بیشتر متنفر بودند تا آنهائی که او را گناهکار میدانستند. اي علقمه
مگر این مردم نبودند که گفتند خدا یکی از خدایان سهگانه میباشد، آیا او را به مخلوقات شبیه نکردند، مگر نگفتند که خدا همان
روزگار هست، مگر نگفتند فلک همان خدا میباشد، مگر نگفتند خدا جسم است مگر براي او صورت قائل نشدند، خداوند از همه
این سخنان منزه است. اي علقمه کسانی که در باره خداوند سخنان ناروا میگویند چگونه از بدگوئی به شما دست باز دارند و شما
را ناراحت نکنند، اینک از خداوند یاري بخواهید و صبر پیشه نمائید و بدانید که خداوند زمین را به وارثان آن میرساند و به هر
کس بخواهد میدهد و عاقبت براي پرهیزگاران است. بنی اسرائیل گفتند: اي موسی قبل از اینکه شما بیائید ما اذیت شدیم و بعد از
اینکه به عنوان نبوت آمدید باز هم آزار دیدیم، خداوند فرمود: اي موسی به آنها بگوئید امید است خداوند دشمنان شما را هلاك
کند و شما را در زمین جانشینان ص: 549
40 کمال انسان و جوانمردي او
-1 امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: کمال مرد در شش چیز است به دو چیز کوچک و دو چیز بزرگ و دو چیز هم به قیافه ظاهري
او ارتباط دارد، اما آن دو کوچک قلب و زبان او میباشند که اگر جنگ کند با دل میجنگد و اگر سخن بگوید با زبان حرف
میزند، دو بزرگ هم عبارتند از عقل و همت او و آن دو که مربوط به قیافه و ظاهر او هستند عبارتند از مال و جمال. 2- علی علیه
السّلام فرمودند: ارزش مرد به اندازه ارزش همت او میباشد و صداقت او به اندازه مردانگی او هست و شجاعتش به قدر همت و
عقلش به اندازه غیرت او میباشد. 3- در یک حدیث مرفوع از امام صادق علیه السّلام روایت شده: راوي گفت: ما در نزد آن
حضرت از فتوت و جوانمردي سخن میگفتیم، امام علیه السّلام فرمود: آیا شما گمان میکنید که فتوت به فسق و فجور میباشد.
جوانمردي طعامی است گسترده، و کرمی است براي همه و انسانی است معروف که نیکی او به همه میرسد و آزارش از همه دور
میباشد، اما آن فتوت و جوانمردي که شما تصور کردهاید او راهزنی و فسق است. بعد از این امام صادق سلام اللَّه علیه فرمود:
میدانید مردانگی چیست عرض کردیم نمیدانیم، فرمود: مروت و مردانگی آن است که آدمی سفره غذایش را در کنار در منزلش
پهن کند.
41 منجیات و مهلکات
-1 سعد بن طریف گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: سه چیز درجات را بالا میبرند و سه چیز موجب کفاره گناهان میشوند، و
صفحه 251 از 295
سه چیز آدمی را هلاك میکنند و سه چیز هم موجب نجات و رستگاري انسان میشوند. اما اعمالی که موجب ارتقاء آدمی
میگردند عبارتند از سلام کردن آشکار و خورانیدن غذا و نماز خواندن در شب هنگامی که همه به خواب رفته باشند، و اعمالی
که موجب آمرزش گناهان میشوند عبارتند از وضوء گرفتن در هواي سرد و رفتن به نماز در شب و روز و شرکت در اجتماعات.
اما آن سه گناه که آدمیان را به هلاکت میرسانند عبارتند از بخل، هواي نفس که آدمی را به دنبال خود بکشند و خودبینی، اما
اعمالی که انسانی را نجات میدهند ترس از خدا در نهان و آشکار و میانهروي در هنگام فقر و توانگري و سخن عادلانه در
خوشنودي و غضب. 2- انس بن مالک گوید: رسول اکرم صلی اللَّه علیه و اله فرمود: سه خصلت آدمی را نجات میدهد و سه
خصلت هلاك میکند، آنهائی که نجات میدهند عبارتند از ترس خدا در نهان و آشکار و میانهروي در فقر و توانگري و عدالت
در هنگام غضب و خوشنودي. آن سه خصلت که موجب هلاکت میگردند بخل و هوي نفس که آدمی را دنبال خود بکشند و
خودخواهی و خودپسندي، در یک روایت دیگر آمده که بخل موجب سوء ظن بخداوند میگردد. 3- انس بن محمد از امام صادق
علیه السّلام و او از پدرانش روایت میکند که علی علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله در وصیتی به علی فرمودند:
سه عمل موجبات بالا رفتن مقام میشوند و سه عمل هلاك میکنند و سه عمل موجب نجات انسان ص: 551
میگردند. آن اعمال که موجب ارتقاء مقام میشوند عبارتند از وضوي کامل در هواي سرد و انتظار نماز دیگر بعد از اداء نماز، و
شرکت در اجتماعات در شبها و روزها، و اما اعمالی که موجب کفاره گناه میشوند واضح و روشن سلام کردن و غذا خورانیدن
و نماز در شب در آن هنگام که مردمان در خواب باشند. اما اعمالی که موجب هلاکت انسان میشود بخل و هوي نفس که آدمیان
را دنبال خود بکشند، خودخواهی و از خود راضی بودن، اما منجیات ترس از خداوند در نهان و آشکار و میانهروي در فقر و
توانگري و سخن عدل در خوشنودي و غضب. 4- ابن زیاد گوید: امام باقر علیه السّلام از پدرش روایت میکند که رسول خدا
صلی اللَّه علیه و اله فرمود: سه خصلت آدمی را هلاك میکند، نقض عهد، ترك سنتها، مفارقت از اجتماعات و سه خصلت
موجب نجات است، نگه داشتن زبان، گریه کردن بر گناهان خود و نشستن در خانه. 5- سکونی از امام صادق علیه السّلام روایت
میکند که علی علیه السّلام فرمود: خوشا بحال آن کس که در خانه خود بنشیند و 2 ز طعام خود بخورد، و به طاعت خداوند
مشغول گردد و بر گناهانش گریه کند
42 در ستایش چهرههاي نیک
-1 ابن نباته گوید: هنگامی که علی علیه السّلام بر اریکه خلافت مستقر شد و مردم با او بیعت کردند بالاي منبر قرار گرفتند و
گفتند: اي مردم از من سؤال کنید قبل از اینکه مرا از دست بدهید، در این هنگام مردي از میان جمعیت در حالی که بر عصائی تکیه
کرده از میان مردم خود را به آن جناب رسانید. عرض کرد: یا امیر المؤمنین مرا به عملی راهنمائی کنید که هر گاه آن را عمل
ص: 552 کردم خداوند مرا از آتش نجات دهد، فرمود اي مرد بشنوید و به فهمید و بعد از این یقین حاصل کنید
دنیا بر سه چیز استوار است. نخست عالمی که سخن بگوید و به علمش عمل کند، توانگري که بخل نداشته باشد و به اهل دیانت
انفاق نماید و فقیري که صبر کند، هر گاه عالم علمش را به مردم نگفت، و مالدار بخل کرد و فقیر هم صبر ننمود در این جا جامعه
هلاك و نابود میشود. اي سائل به زیادي مسجدها گول نخور و از اجتماعات زیاد خویشتن را فریب نده زیرا در جامعهاي که
وحدت نباشد آن جامعه موفق نمیشود، با دلهاي پراکنده و افکار مخالف نمیتوان کاري کرد و به هدفها رسید. اي مردم بدانید
که مردم بر سه دسته هستند، گروهی زاهد که همه چیز را ترك میگویند، دستهاي راغب که دنبال همه چیز میروند، جماعتی هم
صبر میکنند، اما زاهد به آنچه از دنیا به او میرسد هرگز خوشحال نمیگردد، و اگر چیزي از دستش رفت اندوهگین نمیگردد.
اما صابر دنیا را در دلش آرزو میکند ولی هنگامی که به او رسید از آن منصرف میگردد، چون سوء عاقبت آن را میداند، اما
صفحه 252 از 295
راغب به دنیا او از هر جا برسد میگیرد و باکی ندارد از حرام است و یا حلال او در حال بدست آوردن مال میباشد و هدفی جز
این ندارد. بعد از این گفت: یا امیر المؤمنین علامت مؤمن در آن زمان چیست فرمود: بنگرد حق خداوند کدام است دنبال آن برود
و متوجه گردد خلاف حق کدام است آن را ترك گوید، اگر چه مخالف حق از دوستان نزدیک او باشد. آن مرد اظهار داشت یا
امیر المؤمنین شما درست فرمودي و حق مطلب را ادا کردي، سپس آن مرد از مسجد بیرون شد و از نظرها پنهان گردید، مردم هر
چه او را طلب کردند نیافتند در این هنگام علی علیه السّلام بالاي منبر تبسم کردند و فرمودند، شما کجا را جستجو میکنید این
برادرم خضر علیه السّلام بود. 2- ابن صدقه از حضرت صادق علیه السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود:
ص: 553 وارد بهشت شدم و دیدم اکثر اهل آنجا از بلهاء میباشند گوید: عرض کردم معنی ابله و بله چیست
فرمود: در کارهاي خیر با عقل است و از شرها غافل میباشد و در هر ماه سه روز روزه دارد. 3- ابو سعید گوید: رسول خدا صلی
اللَّه علیه و اله فرمود: خیر را در نزد زیبا چهرگان بیابید و از آنها آرزوي نیکی داشته باشید. 4- ثعلبه گوید: امام صادق سلام اللَّه
علیه فرمود: مردم سه دسته هستند، گروهی مال دارند، جماعتی آبرو و اعتبار دارند، و پارهاي هم زبان دارند و این بهترین آنها
میباشد. 5- امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: مردم سه گروه هستند: عاقل، احمق و بدکار، عاقل دینش راه او را معین میکند، حلم
و بردباري طبیعت او میباشد، رأي و نظر او را هدایت میکند، اگر از وي سؤال کنند پاسخ میدهد و اگر سخن بگوید حق بر
زبانش جاري میگردد، اگر حدیثی نقل کند راست میگوید، و اگر به کسی مطمئن شد وفا میکند. اما احمق اگر کار نیکی
برایش پیش بیاید از آن غفلت میکند، اگر از کار خوبی پائین بیاورند آن را ترك میکند و اگر او را از روي نادانی بکاري
وادارند او هم از نادانی آن را قبول مینماید، اما فاجر اگر او را در کاري امین بدانی خیانت میکند، اگر با وي رفاقت کنی تو را
سرزنش مینماید، و اگر به او اعتماد کنی او خیانت خواهد کرد. 6- یزید بن حسن از موسی بن جعفر علیهما السّلام روایت میکند
که گفت پدرم فرمودند: مردم بر چهار دسته میباشند، نخست جاهلی که در گمراهی سقوط کرده و با هواي نفس هم آغوش شده
است دوم عابدي که عبادت او را فریفته و متکبر شده است و هر روز بر تکبرش افزوده میگردد. سوم عالمی که دوست دارد مردم
دنبالش حرکت کنند و از ستایش و تعریف مردم خوشش میآید، چهارم عارفی که بر طریق حق کام نهاده و حق را هم دوست
میدارد، ولی یا ناتوان است و یا مغلوب واقع شده، اینها نمونههاي مردم زمانت ص: 554 میباشند و از همه
عاقلترند. 7- در یک حدیث مرفوع از حسن بن علی علیهما السّلام روایت شده که فرمود: مردم چهار دسته هستند، بعضی از آنها
داراي خلق میباشند ولی بهره و نصیبی ندارند جماعتی بهره و نصیب دارند ولی اخلاق ندارند. گروهی نه اخلاق دارند و نه حظی
و بهرهاي دارند اینها بدترین مردم میباشند و دستهاي هم اخلاق دارند و هم بهره و نصیب دارند این جماعت از بهترین مردم هستند.
-8 زرارة بن اوفی گوید: خدمت امام سجاد علیه السّلام رسیدم فرمودند: اي زراره مردم زمان ما شش طبقه هستند، شیر، گرگ،
روباه، سگ، خوك و گوسفند، اما شیر پادشاهان و حکمرانان میباشند که هر کدام میخواهند بر دیگري غالب شوند و هرگز
مغلوب نشوند. اما گرگ بازرگانان شما هستند که هنگام خریدن مذمت میکنند و هنگام فروختن تعریف مینمایند، اما روباه این
جماعتی هستند که از راه دین زندگی میکنند و به زبان میگویند آنچه را که به آن عمل نمیکنند. اما سگ اینان جماعتی هستند
که با زبان خود مردم را کار میگیرند و مردم را از سخنان زهراگین خود ناراحت میکنند، اما خوك این مخنثان میباشند که تن به
هر فحشائی میدهند و اما گوسفند کسانی میباشند که موهاي آنها را میکنند و گوشت آنها را میخورند و استخوان آنها را
میشکنند، و اینک گوسفند بین شیر، گرگ، روباه و سگ چکار میتواند بکند. 9- یکی از راویان به امام صادق علیه السّلام
گفتند: آیا شما همه این جماعت را از مردم میشمارید، امام علیه السّلام فرمود: کسانی که مسواك را ترك میکنند، و در جاي
تنگ چهار زانو جلوس مینمایند، و سخنان بیمعنا بر زبان جاري میسازند در موضوعی که نسبت به آن علم ندارند سخن
میگویند و به دون مرض خود را بیمار جلوه میدهند. کسانی که بدون مصیبت خود را افسرده نشان میدهند، و با یاران خود در
صفحه 253 از 295
برابر ص: 555 حق مخالفت میکنند در صورتی که قبلا با هم متفق بودهاند، کسانی که به پدران خود افتخار
میکنند در حالی که خود عمل صالح ندارند، اینها کسانی هستند که خداوند در باره آنها فرموده آنها مانند چهارپایان و یا
گمراهتر از آنها میباشند. 10 - زراره گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: هر بندهاي که داراي صورتی نیکو باشد و در او عیبی که
موجب سرزنش باشد دیده نشود او از خالصان خداوند بحساب میآید، راوي گوید عرض کردم مقصود از عیب چیست فرمود:
نطفهاش پاك باشد. 11 - عبد اللَّه بن محمد گوید: از ابو الحسن سوم علیه السّلام شنیدم فرمود: سر و صداي عوام و هیاهوي آنها
پیامبران را به کشتن داد عامه نامی است که از عمی و کوري مشتق شده و خداوند آنها را به چارپایان و پستتر از آنها تشبیه کرده
است. 12 - امیر المؤمنین علیه السّلام در صفت غوغاء فرمودند: آنها کسانی هستند که هر گاه جمع بشوند غالب میگردند و هر گاه
پراکنده شوند شناخته نمیگردند، در یک روایت آمده که فرمود: هر گاه اجتماع کنند زیان میرسانند و هر گاه متفرق شوند سود
میدهند. گفته شد: ما علت زیان آن را دانستیم ولی سود آنها کدام است، فرمود: پیشهوران بطرف پیشه خود میروند و کاسبان به
کسب خود مشغول میشوند، بناءها سر کار خود میروند و بافندگان و خبازان بر سر کارشان مراجعه میکنند. مرد جنایت کاري را
که مرتکب جنایت شده بود نزد علی علیه السّلام بردند، گروهی از مردم کوچه و خیابان و آشوب طلبان هم با او آمده بودند، امیر
المؤمنین هنگامی که آنها را دیدند فرمودند: مبارك مباد چهرههائی که فقط در حوادث سوء دیده میشوند. 13 - علی علیه السّلام
در یکی از سخنان خود فرمود: از بهشت روي برگردانیده و مقابل دوزخ قرار گرفته است، آنانی که سریع هستند و با شتاب حرکت
میکنند نجات پیدا میکنند و آنهائی که آهسته حرکت دارند آنها هم امیدوار میباشند، ولی آنها که تقصیر میکنند در آتش
دوزخ سقوط خواهند کرد. ص: 556 راست و چپ شما را به گمراهی میکشاند و راه میانه راه مستقیم است و
شما را به منزل میرساند کتاب خدا و آثار پیامبران در همین جا میباشد و راه درست و ورود به آن از همین راه میباشد و پایان
کار هم از این طریق انجام میگیرد. آنها که ادعا دارند هلاك میشوند، و آنها که افتراء میبندند و دروغ میگویند زبان خواهند
دید، هر کس چهره خود را براي طلب حق ظاهر کند در نزد نادانان هلاك میگردد، و براي مردي همین اندازه جهالت کفایت
میکند که قدر و مقام خود را نشناسد. هر کس اصالت دارد و ریشه در تقوي داشته باشد هرگز هلاك نمیگردد، و زرع و کشت
هیچ ملتی که بر تقوي باشد بیآب نمیماند، اکنون در خانههاي خود قرار گیرید، و بین خود را اصلاح کنید و توبه نمائید، همه
باید خدا را سپاس گویند و خود را ملامت کنند. 14 - سکونی از حضرت صادق علیه السّلام و او از پدرانش علیهم السّلام روایت
میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: خوشا بحال آنهائی که مرا مشاهده کردند و خوشا بحال آنانی که دیدند، آن
کسانی را که مرا دیدند و رسول خدا تا هفت طبقه را گفتند و بعد سکوت کردند
43 در محبت